بررسی مضامین تصویری کاشی های نقش برجسته موجود در تالار اصلی کاخ موزه گلستان*

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه صنایع دستی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

2 کارشناس ارشد صنایع دستی(گرایش پژوهش در هنرهای سنتی)، دانشگاه سوره، تهران، ایران

3 کارشناس ارشد پژوهش هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

چکیده
   کاشی­های نقش برجسته تصویری، گروه نسبتاً بزرگی از کاشی­های دوره قاجار را تشکیل می­دهد که تعدادی بسیاری از این کاشی­ها در سرسرای تالار اصلی کاخ موزه گلستان به کار رفته است. مطالعه و بررسی این آثار، روشنگر بسیاری از نکات و مسایل مربوط به هنر دوره قاجار می­باشد. همچنین پدیده تصویرگری در کاشی­های نقش برجسته قاجار، به عوامل مختلف فرهنگی، اجتماعی و هنری این دوره وابسته است. در این مقاله، به تاثیرپذیری هنر قاجار از فرهنگ و هنرغرب، گرایش به واقع­گرایی در هنر، ظهور دو پدیده چاپ و عکاسی، به عنوان عوامل موثر در تصویرگری در کاشی­ها مورد توجه واقع شده است. کاشی­های نقش برجسته تصویری کاخ موزه گلستان در قالب گروه­های مختلف با مضامین مشترکی چون داستان­های شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی و جامی، نقوش مذهبی، صحنه­های شکار، مراسم بزمی، صحنه­های روزمرۀ زندگی مردم، تصاویر اروپایی و ... با اشکال مختلف نقاشی شده­اند. در مقاله حاضر، ضمن بررسی عوامل زمینه­ساز و موثر بر روند تصویرگری در کاشی­های نقش برجسته سرسرای تالار اصلی کاخ گلستان بر اساس مضامین موضوعی به کار رفته در آنها دسته بندی و معرفی می­کند. گردآوری مطالب و تصاویر، به روش میدانی و کتابخانه­ای بوده و نگارش آن با رویکرد توصیفی و تحلیلی صورت گرفته است

کلیدواژه‌ها


آژند، یعقوب (1385)، دیوارنگاری در دوره قاجار، فصلنامه هنرهای تجسمی، شماره 25، صص 34-42-41.
آقاجانی، روانفر، حمیدی، حسین، حمید، ساغر (1385)، مرمت تزئینات وابسته به معماری حمام علیقلی آقا صفویه اصفهان، مجموعه مقالات ششمین همایش حفاظت و مرمت آثار تاریخی- فرهنگی و تزئینات وابسته معماری، سارمان میراث فرهنگی، صص 11-34. اسکارچیا، جیان روبرتو (1376 )، هنر صفوی زند قاجار، برگردان یعقوب آژند، مولی، تهران.
افشارمهاجر، کامران (1384)، هنرمند ایرانی و مدرنیسم، دانشگاه هنر، تهران.
بنجامین، س، ج (1363 )، ایران و ایرانیان، برگردان حسین کردبچاپه، انتشارات جاویدان، تهران.
بوسایلی، ماریو و امبرتو شراتو(1376)، هنر پارتی و ساسانی برگردان یعقوب آژند، نشر مولی، تهران.
تناولی، پرویز(1368)، قالیچه های تصویری ایران، سروش، تهران.
تهرانی، رضا (1388)، بازشناسی مبانی تصویری در نقاشی قاجاری، کتاب ماه هنر، شماره 132، صص 53-50.
حسینی راد، عبدالمجید و زهرا خان سالار(1384)، بررسی کتاب های چاپ سنگی مصور دوره قاجار، فصلنامه هنرهای زیبا، شماره 23، ص78.
حسینی مطلق، ملیحه (1388)، رایج‌ترین شیوه‌های نقاشی در عهد قاجار، کتاب ماه هنر، شماره 138، صص60-54.
ذکا، یحیی(1382)، کاشیهای کاخ فرمانیه، هنر و مردم، شماره ؟؟؟؟؟، صص 2-3.
رضازاده، راضیه، فرهمندیان، حمیده (1389)، انعکاس فضای شهری در سینمای نوین ایران، فصلنامه هنرهای زیبا، شماره 42، صص 25-13.
زابلی‌نژاد، هدی (1387)، بررسی نقوش اصیل قاجاری، فصلنامه هنر، شماره 78، صص160-140.
سیف، هادی (1376)، نقاشی روی کاشی، سروش، تهران.
فریه، ر.دبلیو (1374)، هنرهای ایران، برگردان پرویز مرزبان، فرزان، تهران.
فلور، ویلم و چلکوفسکی، پیتر و اختیار، مریم (1381)، نقاشی و نقاشان دوره قاجار، برگردان یعقوب آژند، نشرایل شاهسون بغدادی، تهران. کاربونی، ماسویا و استفانو توموکو (1381)، کاشیهای ایرانی، برگردان مهناز شایسته فر، انتشارات موسسه مطالعات هنر اسلامی، تهران. کریمی، اعظم (1385)، بررسی نقوش کاشی‌کاری مجموعه کاخ گلستان، فصلنامه رشد آموزش، دوره 4، شماره 1، صص 63-60.
کیانی، فاطمه (1390)، درآمدی بر هنر کاشی‌کاری ایران، کتاب ماه هنر، شماره 153، صص 125-118.
کیانی، محمدیوسف (1376)، تزئینات وابسته به معماری ایران دوره اسلامی، سازمان میراث فرهنگی، تهران.
کیانی، محمد یوسف و دیگران (1362)، مقدمه ای بر هنر کاشیکاری ایران، نشر موزه رضا عباسی، تهران.
کیانی، محمدرضا (1379)، معماری دوره قاجاریه، انتشارات سمت، تهران.
گرابار، آلگ (1378)، تاملی در هنر قاجاری و اهمیت آن. (ترجمه ولی الله کاووسی)، فصلنامه گلستان هنر، شماره 14، صص 98-95.
گدار، آندره (1358)، هنرایران، برگردان بهروز حبیبی، انتشارات دانشگاه ملی، تهران.
گدار، آندره ( 1367)، آثار ایران، برگردان سروقد مقدم، مشهد.
گدار، آندره (1377)، هنر ایران برگردان دکتر بهروز حبیبی، چاپ سوم، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
ماهرالنقش، محمود (1362)، طرح و اجرای نقش در کاشی کاری ایران دوره اسلامی، موزه رضا عباسی، تهران مکی‌نژاد، مهدی (1381 )، نقش تزئینات در معماری اسلامی، کتاب ماه‌ هنر، خرداد و تیر.
مکی نژاد، مهدی( 1387)، تزئینات معماری، سمت، تهران.
مکی‌نژاد، مهدی (1388)، کاشی‌کاران گم‌نام دوره قاجاریه (2)؛ خاندان خاک‌نگار مقدم، فصلنامه گلستان هنر، شماره 15، صص 86-80.
نجومیان، امیر علی گزارش هم اندیشی نشانه شناسی 3، http://anthropology.ir/node/7651، تاریخ دسترسی 23/7/9
نفیسی، سعید (1331)، تاریخ تمدن ایران ساسانی، ج 1، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
Fehervari, Geza, (2000), Ceramics of the Islamic Word in the Tareq Rajab Museum, I.B.Tauris & Co.Ltd. London.
Porter, Venetia, (1995), Islamic Tiles, Trustees of the British Museum Press, London.
- Carmona, M., Heath, T., Oc, T., & Tiesdell, S. (2003), Public spaces, Urban Spaces: Architectural Press.
‎ Bausani, A(1977), re- archaization in Persian art, Philadelphia, ‎University of Pennsylvania Press, Pennsylvania.
Meredith, Colin(1971), Early Qajar Administration. An Ananlysis of its ‎Development and Functions, Persian Studies, Spring-summer, ????????????.‎ ‎
Lerner, J.A(1991), Rock Reliefes of Fath Ali Shah, Art Oriental, ‎Vol ?????, No.21, PP????????????.
P. Soucek, Priscilla(1994), Decoration, Iranica, Vol. VII, Fasc. 2, pp. 159-197.