بررسی و تحلیل نقش‌برجسته‌های قاجاری مجموعه‌ سنگ تاق‌بستان، کرمانشاه*

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 1استادیار پژوهشکده باستان‌شناسی، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد باستان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران

چکیده

چکیده
نقش­برجسته­ها، یکی از مهم­ترین مدارک باستان­شناسی جهت شناخت جنبه­های تاریک فرهنگ­های گذشته به­شمار می­روند. در مجموعه­ی سنگ تاق­بستان، 47 نقش­برجسته که احتمالاً تزئینات بنایی را تشکیل می­دهند، نگهداری می­شوند. به­نظر می­رسد این تزئینات از بنایی خارج از کرمانشاه بدست آمده و هیچ­گونه ارتباطی با بناهای قاجاری کرمانشاه نداشته باشند. با توجه به اینکه مجموعه فوق تاکنون مورد مطالعه هنری و باستان­شناختی قرار نگرفته­، پژوهش حاضر نخستین تلاشی­ست که با این منظور صورت پذیرفته و هدف از آن نیز شناسایی هویت و جریانات مؤثر در شکل­گیری آنها می­باشد. موضوعات حک شده، صحنه­های بزم و جشن درباریان، شکارِ شاهانه در شکارگاه، تک­چهره­هایی از سربازان تفنگ به­دست قاجاری و نقوش گیاهی و گل و مرغ می­باشد. مهم­ترین سوال پژوهش حاضر عبارتست از؛ دلایل، زمینه­ها و الگوهای هنری مؤثر در ایجاد نقش­برجسته­های مزبور کدامند؟ نتایج پژوهش نشان می­دهد که الگوپذیری شاهان قاجار در نقش­برجسته­­سازی از هنر ایران باستان، هنر صفویان و هنر غربی به­ وضوح مشهود است. به­علاوه با مطالعه­ی تطبیقی نقوش، احتمالاً این مجموعه مربوط به بنایی اشرافی در شیراز (؟) یا اطراف آن بوده و احتمالاً در زمان فتحعلی­شاه بنا شده است.­ روش بکار رفته نیز استفاده از مطالعات مقایسه­ای و منابع دستِ اول دوره­ی قاجار به منظور شناسایی ماهیت و جریانات هنری مؤثر بر آنها است.
 

کلیدواژه‌ها


آخوندی سورکی، اردشیر (1372)، قلاع استان چهار محال و بختیاری، پایان‌نامه‌ی منتشر نشده‌ی کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران.
آژند، یعقوب (1389)، پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران، جلد دوم، انتشارات سمت، تهران.
آغداشلو، آیدین (1379)، دلایل و روند تأثیرپذیری نقاشی جوامع اسلامی از هنر غرب، مجموعه مقالات همایش نخستین دو سالانه‌ی بین‌المللی نقاشی جهان اسلام، موزه‌های هنرهای معاصر، تهران.
ابراهیمی ناغانی، حسین(1388)، مطالعه تطبیقی شکل انسان در نگارگری مکتب هرات و نقاشی قاجار، نشریه فرهنگ و هنر، شماره 78، صص 13ـ 28.
اسکارچیا، جیان روبرتو (1376)، هنر صفوی، زند و قاجار، ترجمه‌ی یعقوب آژند، انتشارات مولی، چاپ اول، تهران.
بیگدلو، رضا (1380)، باستانگرایی در تاریخ معاصر ایران، انتشارات مرکز، تهران.
پاکباز، روئین (1379)، نقاشی ایران از دیروز تا امروز، انتشارات نارستان، تهران.
رهنورد، زهرا (1386)، هنر ایران در دوره‌ی اسلامی: نگارگری، انتشارات سمت، تهران.
مسعود، امیربانی (1389)، معماری معاصر ایران؛ در تکاپوی بین سنت و مدرنیته، انتشارات هنر معماری قرن، تهران.
میران، امیر (1379)، مدرسه‌ی شهید مطهری سپهسالار؛ نگاهی به معماری دوره‌ی قاجار (شکوفایی فضا و اصول ساخت و پرداخت)، مجله‌ی معمار، شماره 8، صص 54 ـ57.
، شماره 78، صص 140ـ 169. فرهنگ و هنرمجله زابلی‌نژاد، هدی (1387)، بررسی نقوش اصیل قاجاری، عدل، کامران (1372)، یاد باد آن روزگاران یاد باد، انتشارات کامران عدل، تهران.
علی‌بیگی، سجاد (1388)، موزه‌ی سنگ در مجموعه‌ی تاق بستان، کرمانشاه، باستان پژوه، سال دوازدهم، شماره 18، صص 177ـ173. کامبخش‌فرد، سیف‌ا... (1377)، گورخمره‌های اشکانی، پیوست شماره 1 مجله‌ی باستان‌شناسی و تاریخ، مرکز نشر دانشگاهی، صص 3ـ1.
کرمانی‌نژاد، فرزان (1374)، تصویرسازی در بناهای زند و قاجار، پایان‌نامه‌ی منتشر نشده‌ی کارشناسی ارشد، دانشکده‌ی هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران.
گدار، آندره (1365)، آثار ایران، انتشارات بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، مشهد.
گودرزی (دیباج)، مرتضی (1384)، تاریخ نقاشی ایران (از آغاز تا عصر حاضر)، انتشارات سمت، تهران.
لوشای، هاینتس (1385)، تاق‌بستان، بیستون، کاوش ها و تحقیقات سا‌‌ل‌های 67-1963، به کوشش ولفرام کلایس و پتر کالمایر، ترجمه‌ی فرامرز نجد سمیعی، انتشارات سازمان میراث فرهنگی، معاونت فرهنگی و ارتباطات، اداره کل امور فرهنگی، تهران.
لوشای، هاینتس(1381)، عمارت قاجاری تاق‌بستان، ترجمه‌ی سیامک خدیوی، مجله اثر، شماره‌ی 34 و 33، صص 88ـ68.
وحدتی، علی‌اکبر (1385)، تجدید حیات هنر ایران باستان در نقوش برجسته‌ی دوره‌ی قاجار، مجله باستان‌پژوهی، دوره جدید، سال اول، شماره‌ی 1، صص 49ـ42.
, A., (1992), The Qajar Period: An Eposh of Decadence, In Qajar Iran: Political, Social and Caltural Change1800-1925, E. Bosworth and C. Hillenbrand (eds.), Costa Mesa: Mazda.
Diba, L., (1998), Image of Power and Power of Image, In: Royal Persian Painting (1785-1925), Leyla S. Diba with Maryam Ekhtiar (eds.), I.B.Tauris Publishers in Association with Brooklyn Museum of Art.
Lerner,J., (1992), A rock relief of Fath Ali Shah in Shiraz , Ars Orientalis , 21, pp.31-34.
Robinson, B.W., (1992), “Persian Royal Portraiture and the Qajar”, in: E. Bosworth and C.Hillenbrand (eds.), Qajar Iran: political, social and cultural change (1800-1925), 291-310.