چالش‌های نشانه‌شناختی نقاشی و نقد نقاشی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای علوم هنر، گروه علوم هنر، دانشگاه اِکس ـ مارسی، فرانسه

چکیده

نقاشی و نقد نقاشی از دو نظام نشانه‌شناختی متفاوت بهره می‌برند، به این معنا که نقدْ نشانه­های زبانی را به­­کار می­برد و نقاشیْ نشانه های بصری را. در نتیجه، نقد نقاشی بین دو قطب نشانه‌های بصری نقاشی و نشانه‌های زبانی نقد قرار می‌گیرد و باید آنها را در یک شاکله‌ی منسجم با یکدیگر سازگار کند. اما بنابر فرضیه  ی ما در این مقاله، این سازگاری با چالش‌های متعدّدی روبه‌روست. اولاً، تصویر و واژه به یکدیگر تحویل‌پذیر نیستند و بنابراین، توصیف ترکیب‌بندی‌های بصری، به‌مثابه‌ی نخستین رکن مقوّم هرگونه نقد نقاشی، از طریق واژگان زبان فی‌نفسه چالش برانگیز است. لذا نقد نقاشی همواره موقعیتی بحرانی دارد و با کشمکش بین واژه و تصویر دست‌به‌گریبان است. ثانیاً، پساساختارگرایان نشان داده‌اند که زبان به‌خودی‌خود سرشار از ابهام و ایهام و برخلاف تصوّر معمول، فاقد وضوح و شفافیّت است. این ویژگی‌ها به نقد، به‌مثابه‌ی یک متن، نیز تسّری می‌یابد. با فرض این‌که نقد نقاشی از چهار رکن (نقاشی، بیننده، نقد و مخاطب نقد) تشکیل شده است، می‌کوشیم تعاطی و تعاضد بین این ارکان را بررسی کنیم و نشان دهیم این ساختار چهاروجهی چگونه نقد نقاشی را به یک متن منحصربه‌فرد «بینابین» مبدّل می‌کند که همزمان نشانه‌های بصری را به زبان و نشانه‌های زبانی را به تصویر نزدیک می‌کند.

کلیدواژه‌ها


احمدی، بابک (1370)، ساختار و تأویل متن، نشر مرکز، تهران.
بارت، رولان (1377)، نقد و حقیقت، ترجمه‌ی شیرین دخت دقیقیان، نشر مرکز، تهران.
بلزی، کاترین (1379)، عمل نقد، ترجمه‌ی عباس مخبر، نشر قصه، تهران.
دوسوسور، فردینان (1378)، دوره‌ی زبان‌شناسی عمومی، ترجمه‌ی کوروش صفوی، نشر هرمس، تهران.
فوکو، میشل (1377)، این یک چپق نیست، ترجمه‌ی مانی حقیقی، نشر مرکز، تهران.
گامبریچ، ارنست (1381)، تاریخ هنر، ترجمه‌ی علی رامین، نشر نی، تهران.
گیرو، پی‌یر (1380)، نشانه‌شناسی، ترجمه‌ی محمد نبوی، انتشارات آگاه، تهران.
لوتمن، یوری (1370)، نشانه‌شناسی و زیباشناسی سینما، ترجمه‌ی مسعود اوحدی، سروش، تهران.
نوریس، کریستوفر (1380)، شالوده شکنی، ترجمه ی پیام یزدانجو، نشر مرکز، تهران.
یاکوبسن، رومن (1376)، روندهای بنیادین در دانش زبان، ترجمه‌ی کوروش صفوی، هرمس، تهران.
یانگ، جولیان (1382)، فلسفه‌ی هنر نیچه، ترجمه‌ی ر. حسینی و م. باطنی، نشر ورجاوند، تهران.
Barthes, Roland (1964), Elements of Semiology, translated by Annette Lavers and Colins Smith, Hill and Wang, New York. Jakobson, Roman (1981), Poetry of grammar and grammar of poetry, Language and Literature, ed. Krystyna Pomorska and Stephen Rudy, Mouton de Gruyter.
Nodelman, Sheldon (1970), Structural analysis in art and anthropology, Structuralism, ed. Jacques Ehrmann, Anchor Books, New York.
Valéry, Paul (1934), Pièces sur l’art. Autour de Corot, Gallimard, Paris.
Wittgenstein, Ludwig (1961), Tractatus Logico-Philosophicus, Routledge, London.