نقش خاندان قرچغای‌خان در پیشبرد هنرهای مکتوب قرن یازدهم شهر مشهد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر ، دانشکده هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

2 دانشیار گروه گرافیک، دانشکده هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران

چکیده

سلسله‌ی صفویان با روی کار آمدن شاه عبّاس اوج اقتدار خود را تجربه کرد. تقویت و تحکیم هنر در این دوره به علّت تداوم جوانبِ فرهنگی و عمر طولانی حکومت صفویه و هم‌چنین حمایت فوق­العاده از هنرمندان توسّط دربار، صورت پذیرفت. شهر مشهد در دوران حکمرانی قرچغای‌خان و نوادگانش با پیشرفت‌های قابل تأمّلی در عرصه‌های سیاسی، فرهنگی و هنری همراه بود و منوچهرخان و فرزندش قرچغای‌خان دوم از حامیان برجسته‌ی هنرهای مکتوب قرن یازدهم هـ.ق در شهر مشهد بودند. نسخه‌ی الحشایش منوچهرخان با 833  صفحه نگاره‌ی رنگین از جمله نفیس‌ترین کتاب‌های مصوّر علمی در عهد صفوی است که بنا به سفارش و حمایت منوچهرخان، والی مشهد، در عصر روز جمعه سوم ماه مبارک رمضان سال 1038 هـ.ق به اتمام رسید. استنساخ کتاب برعهده‌ی محمّدباقرالحافظ خوشنویس مبرّز آن روزگار و به استثناء یک تصویر، صورۃ الکسفرۃ (صفحه 195 کتاب)، که در پایین تصویر آمده است: «عمل ملک حسین اصفهانی»، دیگر تصاویر این نسخه فاقد هرگونه امضاء می‌باشند.  در بخش نخست این مقاله به بررسی تاریخی دوران قرچغای‌خان و نوادگانش پرداخته و در بخش بعدی، حمایت‌های ایشان از هنرهای مکتوبِ خلق شده در شهر مشهد به ویژه نسخه‌ی الحشایش را مورد مداقّه قرار می‌دهیم.

کلیدواژه‌ها


آژند، یعقوب (1385)، مکتب نگارگری اصفهان، فرهنگستان هنر، تهران.
اعلم، هوشنگ (1383)، الحشایش «نسخه‌ی کاخ گلستان»، انتشارات تصویر نسخ خطّی موزه‌ی ملّی تاریخ علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران، تهران.
سعیدی، مهدی (1378)، تاریخ شهری مشهد، انتشارات جم، تهران.
شاملو، ولی‌قلی (1371)، قصص الخاقانی، ترجمه‌ی حسن سادات نصیری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
عرفانیان، غلامعلی (1370)، فهرست کتب خطّی کتابخانه‌ی مرکزی آستان قدس رضوی، جلد نوزدهم، کتابخانه‌ی مرکزی آستان قدس رضوی، مشهد.
رضوی، مشهد. مدرسی طباطبائی، سعید حسین (1355)، تربت پاکان، چاپخانه‌ی مهر، قم.
ملا جلال الدین منجّم (1366)، تاریخ عبّاسی، ترجمه‌ی سیف اللّه وحیدنیا، انتشارات وحید، تهران.
منشی، اسکندر بیک (1350)، تاریخ عالم آرای عبّاسی، به کوشش ایرج افشار، امیرکبیر، تهران.
Babaie, Sussan, Kathryn Babayan, Ina Baghdiantz-McCabe and Massumeh Farhad (2004), Slaves of the Shah, I.B.Tauris, London.
Lentz, Thomas W. and Glenn D. Lowry (1989), Timur and the Princely Vision: Persian Art and Culture in the 15th Century, County Museum of Art, Los Angeles.
Melville, Charles (1996), Shah Abbās and the Pilgrimage to Mashhad in Safavid Persia; The History and Pollitics of an Islamic Society, Pembroke Persian Papers, University of Cambrige, London.
Petrosyan , Yuri , A. et.al (1995), Pages of Perfection: Islamic Paintings and Calligraphy from the Russian Academy of Sciences, St Petersburg, ARCH Foundation, Lugano.
Pingree, D. (1985), ‘History of Asrronomy in Iran’ in Encyclopacdia Iranica, Ehsan Yarshater (ed.), Routledge and Kegan Paul, London/Boston.
Robinson, B.W. (1958), A Descriptive Catalogue of the Persian Paintings in the Bodlein Library, Clarendon Press, Oxford. Schmitz, Barbara with contributions by Latif Khayyat, Svat Soucek, and Massoud Pourfarrokh (1992), Islamic Manuscripts in the New Public library, Oxford University Press and the New York Public Library, New York and Oxford.
Schmitz, Barbara (1984), On a Special hat Introduced during the Reign of Shah Abbas the Great, Iran 22 .
Skelton, Robert (1985), Abbāsī, Shaykh .in Encyclopaedia Iranica, Ehsan Yarshater (ed, Routledge and Kegan Paul), London/ Boston.
Soudavar , Abolala (1999), Between the Safavids and Mughals: Art and Artists in Transition, Iran 37.
Uluc, Lale (2000), Sellingtothe COURT: Late- Sixteenth-Century Manuscript Production in Shiraz, Muqarnas17.
Welch, Anthony ) 1976(, Artist for the Shah: Late Sixteenth Century Painting at the Imperial Court of Iran, Yale University Press, New Haven and London.
Wellesz, Emmy (1959), An Early Al-Sūfī Manuscript in the Bodleian Library in Oxford: A Study in Islamic Connstellation Images, Ars Orientalis 3.
 اعلم، هوشنگ (1383)، الحشایش «نسخه‌ی کاخ گلستان» ، انتشارات تصویر نسخ خطّی موزه‌ی ملّی تاریخ علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران، تهران.
حسینی، مهدی (1390)، شاهنامه‌ی قرچغای‌خان (شاهنامه‌ی وینزر)، نشریه‌ی هنرهای زیبا-هنرهای تجسّمی، شماره‌ی 45، صص 21-13. Babaie, Sussan, Kathryn Babayan, Ina Baghdiantz-McCabe and Massumeh Farhad (2004), Slaves of the Shah, I.B.Tauris, London.
Canby, Sheila ( 2009), ‘shah abbas:the Remaking of Iran‘, the British Museum Press, London.