نشانه شناسی نقوش سنگ قبور قبرستان تخت فولاد اصفهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد گرافیک، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران

2 استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 کارشناسی ارشد معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

در قبرستان تخت فولاد اصفهان که قدم بگذاریم، از مشاهیر و دانشمندان آرمیده در آن که بگذریم، این مکان حاوی گنجینه­ای از نقوش و تصاویر می­باشد و در این رهگذر، تبلور نقوش حیوانی شیر و ماهی در کنار دیگر تصاویر، نشان از اهمیت و نقش ویژه آنها در میان باورها و عقاید انسانی می­باشد. شیر که در این قبرستان به صورت نقش گود، برجسته و مجسمه نمود پیدا کرده است، در هنر و فرهنگ بسیاری ملل، به عنوان سمبل شجاعت، قدرت، دلاوری، آتش، پرتو خورشید، پیروزی، روح زندگی، سلطنت، عقل، غرور، مراقبت و محافظت شناخته شده است. ماهی نیز که به صورت تکی و جمعی غالباً داخل گودال حوض مانند تصویر گردیده، علاوه بر زیبایی فوق­العاده کالبدی، دربرگیرنده مفاهیم مستقیم و نمادین بسیاری است. در این تحقیق با گردآوری 600 نمونه از سنگ قبور و بررسی 150 نمونه شاخص، با روش توصیفی– تحلیلی، در روند شناسایی تزئینات، به طبقه­بندی گونه­های نقوش در قالب اشکال گیاهی، انسانی، حیوانی و اشیاء، پرداخته شده است. یافته­های این مقاله نشان می­دهد که نقوش، صرفاً جنبه تزئینی نداشته و علاوه بر اشاره مستقیم به مفاهیم، سندی است که ویژگی­های اعتقادی، فرهنگی و اجتماعی دوران را آشکار می­سازد.

کلیدواژه‌ها


اصفهانی، احمدبن عبدالله ابونعیم (1377)، ذکر الاخبار اصبهان، مترجم: نورالله کسرایی، ناشر سروش، تهران.
ادواردو سرلو، خوان (1389)، فرهنگ نمادها، ترجمه مهرانگیز اوحدی، انتشارات دستان، تهران.
آموزگار، ژاله (1386)، تاریخ اساطیری ایران، نشر سمت، تهران.
اعظم زاده، محمد و پورمند، حسنعلی(1388)، درآمدی بر نحوه شکل گیری نقوش در سنگ گورهای منطقه سفید چاه، هنرهای تجسمی، شماره 39، ص 95.
پویان، جواد و خلیلی، مژگان (1389)، نشانه شناسی نقوش سنگ قبرهای قبرستان دارالسلام شیراز، کتاب ماه هنر، شماره144، ص 98. تناولی، پرویز (1388)، سنگ قبر، نشر آگاه، تهران حصوری، علی (1381)، مبانی طراحی سنتی ایران، نشر چشمه، تهران.
خودی، الدوز (1385)، معانی نمادین شیر در هنر ایران، کتاب ماه هنر، شماره 97، ص 96.
خزایی، محمد (1381)، نقش شیر در هنر اسلامی، هنرهای تجسمی، شماره 17، ص 54.
دهخدا، علی اکبر (1378)، فرهنگ دهخدا، دانشگاه تهران، تهران.
دوبوکور، مونیک (1387)، رمزهای زنده جان، ترجمه: جلال ستاری، نشر مرکز، تهران.
رمضانی نبرد، امیر (1388)، جایگاه اسب در آثار محمود فرشچیان، نگره، شماره 12، ص 71.
سیروس، پرهام (1371)، دستبافت های عشایری و روستایی فارس، جلد دوم، نشر امیر کبیر، تهران.
شایسته فر، مهناز و صباغ پور، طیبه (1388)، تاویل و تفسیر معانی نمادین نقش مایه ماهی در قالی های دوره صفویه با نظر به مثنوی معنوی مولانا، گلجام، شماره 12، ص 31.
شوالیه، ژان و برگر (1387)، فرهنگ نمادها، ترجمه: سودابه فضلی، انتشارات جیهون، تهران.
شاهمندی، اکبر و شهیدانی، شهاب (1392)، نقش های ماندگار، ناشر مولف، تهران.
فقیه میرزایی، گیلان و مخلصی، محمد علی و حبیبی، زهرا (1384)، تخت فولاد یادمان تاریخی اصفهان، انتشارات شابک، تهران.
عابد دوست، حسین و کاظم پور، زیبا (1390)، تداوم حیات نماد کوه و درخت در هنر تصویری کهن ایران و نقش آن در فرش های معاصر ایرانی، نگره، شماره 20، ص21.
غنی نژاد، فهیمه (1379)، افسانه است و افسون، کتاب ماه هنر، شماره 27و28، صص ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟.
کوپر، جی سی (1379)، فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمه: ملیحه کرباسیان، نشر فرشاد، تهران.
کوهزاد، نازنین (1389)، تقدس نقش سرو در هنر ایران، نقش مایه، شماره 5، 7.
نوعانی، سمیه (1391)، بررسی نشانه های تصویری لوح زن ریسنده متعلق به دوران ایلام جدید، نگره، شماره 23، ص 30.
هواگ، جان و مارتن، هانری (1382)، سبک شناسی هنر معماری در سرزمین های اسلامی، ترجمه: پرویز ورجاون، شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
هال، جیمز (1380)، فرهنگ نگاره ای نمادها، ترجمه: رقیه بهزادی، انتشارات فرهنگ هنر، تهران.
یاحقی، محمد جعفر (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران.