تحلیل معناشناختی دو نگاره از شاهنامۀ فردوسی بر اساس الگوی نشانه‌شناسی اجتماعی تصویر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 دانشیار دانشکده سینما تئاتر، دانشگاه هنر تهران، ایران.

چکیده

شاهنامۀ فردوسی بیشتر از هر اثر ادبی دیگری در تاریخ نگارگری ایران مصور شده­­است. گسترۀ مطالعاتی که تاکنون بر روی نگاره­های مذکور انجام شده­است را می­توان به دو رویکرد عمده تقسیم کرد. در غالب این مطالعات، آثار صرفاً بازنمودی از متن مکتوب بشمار می­آیند. تمرکز بررسی­ها بر فُرم، تکنیک­های اجرای آثار و دسته­بندی­های مکتبی بوده­است. بخش دیگر، وارد حوزۀ معناشناسی آثار شده­اند و هدفشان دست­یافتن به دلالت­های معنایی تصاویر بوده­است. در این پژوهش که در گروه دوم قرار می­گیرد، دو نگاره از داستان اسکندر در شاهنامه فردوسی، انتخاب شده­است؛ یکی متعلق به دوره ایلخانی و دیگری متعلق به دوره صفوی. تحلیل معنایی تصاویر با استناد به الگوی نشانه­شناسی اجتماعی تصویر انجام شده­است، این روش در جهت دریافت جنبه­ها و کارکردهای اجتماعی نشانه­های تصویری به­کار­گرفته می­شود. در این شیوه، بررسی ترکیب­بندی در خدمت تفسیر دلالت­های معنایی به کار برده می­شود؛ همچنین برای تشریح معنا به عوامل بیرون از متن، یعنی بافت فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و غیره رجوع می­شود. در نهایت مشاهده می­شود چگونه تصویر در همراهی با گفتمان مسلط جامعه به یک ابزار قدرت بدل می­شود.یافته­های این پژوهش حاکی از آن است که، این نگاره­ها که در کنار روایت مکتوب از شاهنامه قرار گرفته­اند، استقلال تألیفی دارند و تنها افزوده­ای بر متن نیستند؛ همچنین در دورۀ خود، کارکردهای اجتماعی داشته­اند.

کلیدواژه‌ها


آقاگل زاده، فردوس(1390)، تحلیل گفتمان انتقادی: تکوین تحلیل گفتمان در زبانشناسی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران. اشراقی، احسان (1387)، اطلس تاریخ ایران، بخش صفویه، چاپخانه سازمان نقشه‌برداری کشور، تهران.
افشار، ایرج(تیر1343)، حدیث اسکندر، مجله یغما، شماره؟؟؟؟؟؟؟؟ ، صص165-159.
امامی خوئی، محمد تقی(1387)، اطلس تاریخ ایران، بخش ایلخانان مغول، چاپخانه سازمان نقشه‌برداری کشور، تهران.
جعفری، یعقوب(1382)، ذوالقرنین و قوم یأجوج و مأجوج، میراث جاویدان، سال دهم، شمارۀ42-41، صص101-92.
دهخدا، علی اکبر(1339)، لغتنامه دهخدا، دانشگاه تهران، تهران.
ریاحی‌زمین، زهرا و جباره ناصر، عظیم(1391)، بررسی کارکرد دیو در منظومه‌های پهلوانی پس از شاهنامه، مجله‌ی بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال چهارم، شماره‌ی دوم، پیاپی 12، صص 99-129.
سجودی، فرزان(1387)، نشانه‌شناسی کاربردی، علم، تهران.
سودآور،ابوالعلاء(1380)، هنردربارهای ایران، ترجمۀ ناهید محمد شمیرانی، نشر کارنگ، تهران.
سیوری، راجر(1380)، درباب صفویان، ترجمه رمضان علی روح‌الهی، نشرمرکز، تهران.
شکرالله پور، فریبا(1389)، بررسی نقش سیمرغ و دیو از منظر شاهنامه، حافظ، شماره70، صص34-37.
فردوسی، ابوالقاسم(1380)، شاهنامۀ فردوسی براساس چاپ مسکو، کارنامۀ کتاب، تهران.
محمودی، فتانه(1387)، داستان اسکندر در مضامین تصویری شاهنامه بزرگ ایلخانی، فصلنامه هنر، شمارۀ77، صص202-223.
موزه هنرهای معاصر(1384)، شاهکارهای نگارگری ایران، تهران.
Carey, Jewitt & Rumiko, Oyama (2001),Handbook of visual analysis, Edited by Theo Van Leeuwenand CareyJewitt, British library, London.
Gunter, Krres & Theo Van Leeuwen (2006), Reading images- the grammar of visual design, Taylor and Francis e- library, 2nded, london.
http://www.smithsonian institution.edu/collections/arts of the Islamic word(12.feb.2013)