پژوهشی بر ارتباط موضوعی نقوش به‌کار رفته بر سطوح ابینه‌ ‌با متن ادبی‌ آنها در نگاره‌های شاهنامه‌ی شاه تهماسب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه نقاشی و مجسمه سازی، دانشکدۀ هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

نقاشی دیواری از عناصر تصویری به کار رفته در نگارگری است که ذهن مخاطب در مورد  نوع ارتباط آن با موضوع نگاره به چالش کشیده می­شود. هدف این پژوهش، بررسی رابطه­ی این عنصر تصویری با دیگر عناصر و دستیابی به کارکرد آن در تعامل با موضوع نگاره بر اساس الگوی سوسوری بوده است.20 نمونه از نگاره­های شاهنامه­ی تهماسبی با نقوش مختلف برای بررسی این رابطه انتخاب شده است. به منظور جمع­آوری مطالب، مطالعه­ی هم­زمان تصاویر و اشعار داستان در مقاطع مختلف آن صورت گرفته است. یافته­های پژوهش به شیوه کیفی بررسی شده، سپس با روش تحلیلی و تطبیق دال و مدلول­ و بررسی روابط آنها در سطوح مختلف، به ارائه­ی ارجاعات و دلالت­های مفهومی در نقاشی دیواری­ها پرداخته است. در 14 نگاره، نقاشی­های ­دیواری­ به طور مستقیم و غیرمستقیم به ابیاتی از اشعار داستان ارجاع دارد. براساس تحلیل صورت پذیرفته، نقش­ها علاوه بر کارکرد تصویری در جهت ایجاد ساختار ترکیبی مناسب و زیبا، به بیان موضوعی داستان کمک کرده­اند. نقاشی­های دیواری­، گاه نشانه­هایی دال بر اتفاقی در آینده هستند، و گاه به فضا­سازی شرایط موجود کمک می­کنند. همچنین تأکید بر موضع­گیری نگارگر مبتنی بر درست و نادرست بودن اتفاق دارد. این ویژگی­ها سبب روایت تصویری کامل­تری از داستان شده است.

کلیدواژه‌ها


بهار، مهرداد(1376)، از اسطوره تا تاریخ، نشر چشمه، تهران.
پاکتچی، احمد(1385)، شکل باختگی در همنشینی شکل پیشین به عنوان مبنای تحلیل نشانه‌های تصویری، مقالات دومین هم اندیشی نشانه شناسی هنر، فرهنگستان هنر، تهران.
چندلر، دانیل(1387)، مبانی نشانه شناسی، ترجمه مهدی پارسا، چاپ دوم، سوره مهر، تهران.
دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت نامه، زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی، جلد چهاردهم، چاپ دوم از دوره جدید، مؤسسه‌ی لغت نامه‌ی دهخدا، تهران.
دهخدا، علی اکبر(1377)، امثال و حکم، جلد چهارم، چاپ دهم، امیر کبیر، تهران.
زابلی نژاد، هدی (1389)، نقد نشانه شناسانه در هنر، کتاب ماه هنر، تیر، شماره142، صص 102-113.
شریفی، محمد(1390)، فرهنگ ادبیات فارسی، چاپ چهارم، فرهنگ نشر نو، تهران.
شمسیا، سیروس(1387)، فرهنگ اشارات، جلد دوم، نشر میترا، تهران.
عبداللهی، منیژه(1381)، فرهنگ‌نامه‌ی جانوران در ادب پارسی، جلد اول، پژوهنده، تهران.
فردوسی، ابوالقاسم(1374)، شاهنامه، به تصحیح ژُل مل، چاپ پنجم، انتشارات سخن، تهران.
فروم، اریک(1378)، زبان از یاد رفته، ترجمه دکتر ابراهیم امانت، چاپ دوم ، انتشارات مروارید، تهران.
نظامی گنجوی(1374)، لیلی و مجنون، چاپ دوم، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران.
هینتس، والتر(1380)، داریوش و پارس‌ها (تاریخ فرهنگ ایران در دوره‌ی هخامنشیان)، ترجمه‌ی عبدالرحمان صدریه، امیر کبیر، تهران. 
Canby, Sheila R(2011), The Shahnama of Shah Tahmasp THE PERSIAN BOOK OF KINGS, Metropolitan Museum of Art, New York.