تفسیر نگاره‌های دیوان حافظ (سام‌میرزا. تبریز) با تأکید بر هرمنوتیک متن‌محور ریکور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدۀ هنرهای تجسّمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 کارشناسی ارشد نقاشی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

هرمنوتیک متن‌محور یکی از رویکردهای علم هرمنوتیک است که جهت تفسیر و فهم متن در مفهوم گستردۀ آن از جمله آثار هنری به کار می‌رود. یکی از پیچیدگی‌های اعمال چنین رویکردی در تفسیر آثار هنری، مسئلۀ بسط آن از نوشتار به تصویر است؛ مسئله‌ای که در استفاده از این رویکرد در تفسیرنگاره‌ها به دلیل ارتباط وسیع نوشتار و تصویر در آنها پیچیده‌تر می‌شود. هدف این جستار، بررسی امکان ارائۀ تفاسیری مبتنی بر روش تفسیر پل ریکور یکی از نظریه‌‌پردازان رویکرد مذکور، از نگاره‌های دیوان حافظ سام‌میرزا است. اعمال روش مذکور بر نگاره‌ها با استفاده از شیوۀ توصیف و تحلیل، اگرچه بر امکان‌پذیری ارائۀ چنین تفسیری دلالت دارد، امّا تأکید بر شخصی بودن تفاسیر، داوری و تشخیص درستی و نادرستی آنها را غیرممکن می‌سازد؛ از سویی ابهام معنایی ناشی از حضور دیسکورس شعری، قالب شعر ‌و آگاهی بر ارتباط وسیع ساختاری_ محتوایی نگاره‌ها با متن دیوان باعث می‌شود تا تفسیر نگاره‌ها به‌‌عنوان جزئی از کل دیوان بر تفسیر آنها به‌مثابۀ متونی مجزا ارجحیت یابد که مستلزم چشم‌پوشی از اصول روش ریکور است؛ از این‌رو شاید روش‌های تفسیری معطوف به زمینۀ شکل‌گیری یا مؤلف اثر جایگزینی مناسب برای روش مذکور باشند.

کلیدواژه‌ها


احمدی، بابک (1378)، ساختار و تأویل متن، مرکز، تهران. احمدی، بابک (1389الف)، آفرینش و آزادی، مرکز، تهران.
احمدی، بابک(1389ب)، از نشانه‌های تصویری تا متن: به سوی نشانه‌شناسی ارتباط دیداری، مرکز، تهران.
احمدی، بابک(1391)، حقیقت و زیبایی: درس‌های فلسفۀ هنر، مرکز، تهران.
استکر، رابرت (1384)، تفسیر، در دانشنامۀ زیبا‌شناسی، فرهنگستان هنر، تهران، صص 182- 175.
برزگر خالقی، محمد رضا (1386)، شاخ نبات حافظ شرح غزل‌هاهمراه با مقدمه، تلفّظ واژگان دشوار، درست خوانی ابیات و فرهنگ اصطلاحات عرفانی، زوّار، تهران.
حسینی‌راد، عبدالمجید (1392)، جنبه‌های طبیعت‌پردازانۀ نقاشی ایرانی، سخنرانی در کلاس تجزیه و تحلیل نقاشی ایرانی، دانشگاه تهران، 14 مهر.
دِیوی، نیکلاس (1383)، هرمنوتیک و نظریۀ هنر، ترجمۀ فرهاد ساسانی، زیباشناخت، پرتال جامع علوم انسانی، ش 10، اردیبهشت 1393: (منبع اصلی: زیباشناخت،1383) <http://www.ensani.ir/fa/content/3987/default.aspx>
ریکور، پل (1379الف)، نوشتار به مثابۀ مسئله‌ای پیشاروی نقد ادبی و هرمنوتیک فلسفی، در نیچه و دیگران، هرمنوتیک مدرن گزینه جستارها، ترجمۀ بابک احمدی و دیگران، مرکز، تهران، صص 265- 235.
ریکور، پل (1379ب)، وجود و هرمنوتیک، در نیچه و دیگران، هرمنوتیک مدرن گزینه جستارها، ترجمۀ بابک احمدی و دیگران، تهران، مرکز، صص 141- 109.
ریکور، پل (1383)، زمان و حکایت، ترجمۀ مهشید نونهالی، گام نو، تهران.
ریکور، پل (1385)، استعاره و مسئلۀ اصلی هرمنوتیک، ترجمۀ حمید بهرامی راد، پرتال جامع علوم انسانی، ش 5، 21 اردیبشت ماه 1393، صص 129 و 132. (منبع اصلی: اطلاعات حکمت و معرفت، تیرماه 1385).
ژیمنز، مارک (1392)، زیبایی شناسی چیست؟، ترجمۀ محمد رضا ابوالقاسمی، نشر ماهی، تهران.
سجّادی، سید جعفر (1393)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، طهوری، تهران.
سوانه، پیر، (1391) مبانی زیباشناسی، ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی، نشر ماهی، تهران.
شمیسا، سیروس (1393)، انواع ادبی، میترا، تهران.
کریم‌زاده تبریزی، محمّد علی (1376)، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران، ج 1، تهران: مستوفی. نقل از آژند، یعقوب، (1384). سیمای سلطان محّمد نقاش، فرهنگستان هنر، تهران.
کری‌ولش، استوارت (1384)، نقاشی ایرانی: نسخه نگاره‌های عهد صفوی ، ترجمۀ احمد رضا تقاء، فرهنگستان هنر، تهران.
کوپر، جی.سی (1386)، فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمۀ ملیحۀ کرباسیان، نشر نو، تهران.
کورکیان، ا.م. و ژ. پ. سیکر (1377)، باغ‌های خیال، ترجمۀ پرویز مرزبان، نشر و پژوهش فرزان روز، تهران.
کونل، ارنست (1378)، تاریخ نگارگری و طراحی، در آرتور اپهام پوپ (زیر نظر)، سیر و صور نقاشی ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، مولی، تهران، صص 141- 35.
گادامر، هانس گئورگ (1388)، زیبایی شناسی و هرمنوتیک، در گادامر، هانس گئورگ و پل ریکور، هنر و زبان، ترجمۀ مهدی فیضی، رخداد نو، تهران.
گرابر، اولگ (آلک) (1383)، مروری بر نگارگری ایرانی ، ترجمۀ مهرداد وحدتی دانشمند، فرهنگستان هنر، تهران.
گروندن، ژان (1393)، هرمنوتیک، ترجمۀ محمدرضا ابولقاسمی، نشر ماهی، تهران.
گروندن، ژان (1391)، درآمدی به علم هرمنوتیک فلسفی، ترجمۀ محمد سعید حنایی کاشانی، مینوی خرد، تهران.
گری، بازل (1383)، نقاشی ایرانی، ترجمۀ عربعلی شروه، نشر دنیای نو، تهران.
گیجر، جیسون (1392)، زیبایی‌شناسی و نقاشی، ترجمۀ زهرا قیاسی، انتشارات رشد آموزش، تهران. «نقد هرمنوتیک هنر» (1387)، پژوهشنامۀ فرهنگستان هنر،سال سوم، ش 11 ، صص43- 30.
Ricoeur, Paul, from text to action, Northwestern University Press. (Last modified: 2012a) <http://books.google.com/books/about/From_Text_to_Action.html?id=yx0-cMqymYcC> Ricoeur, Paul,conflict of interpretation, Northwestern University Press . (Last modified: 2012b) <http://books.google.com/books/about/The_Conflict_of_Interpretations.html?id=0QuXVWzxoLIC>