آموزش خوشنویسی، به مثابه نسخه کامل آموزش سنتی هنر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیاردانشکدههنر، دانشگاه شهید چمران اهواز، شاخه ی شوشتر، شوشتر، ایر ان.

چکیده

از نظام آموزش‌های سنتی در زمینه‌ی هنرهای تجسمی در دوره‌ی پیشامدرن آگاهی چندانی در دست نیست. آموزش خوشنویسی، را می‌توان از جمله آموزش‌های سنتی هنر دانست که آیین‌ها و متون آموزشی آن تقریباً دست نخورده باقی مانده‌است.آموزش آن به شیوه‌ی استاد‌ ـ شاگردی صورت می‌گیرد. با مشق‌های گوناگون و راهنمایی‌های بی‌جایگزین استاد همراه می‌شود. سعی نگارنده در این نوشتار، تشریح آموزش خوشنویسی به مثابه‌ی نسخه‌ای کامل از آموزش سنتی هنر(تجسمی) است. پرسش بنیادین این مقاله، چگونگی شکل‌گیری آموزش سنتی هنر در حیطه‌ی هنرهای تجسمی و در قالب‌های مرسوم امروزی در دپارتمان‌های آموزشی هنر تواند بود. شیوه‌ی آموزش‌‌خوشنویسی می‌تواند در این زمینه، راه‌گشا باشد.در آموزش خوشنویسی هر کدام از مشق‌های نظری، قلمی و خیالی، شکلی از نیازهای آموزشی شاگرد را مرتفع می‌سازد، واژه‌ی مشق که بر تجربه‌کردن دلالت دارد، مقام سیر و سلوک شاگرد را نیز به یاد می‌آورد، و نیز به منزله‌ی زیربنای تجربی شیوه‌ی سنتی آموزش برای وصول به هنرخوشنویسی و نیکونویسی به‌شمار می‌‌آید.از آن جا که هنر خوشنویسی وجهی مقدس و معنوی دارد، خوشنویس باید نسبت به کسب ملکات نفسانی همت گمارد تا ‏ٌُ در خط او آینه وار انعکاس یابد.از این لحاظ استادان خوشنویسرساله‌هایی را برای آموزش هنرجویان به فراخور حال آماده‌‌کرده‌اند که«آداب‌الخط‍ یا آداب‌المشق» نامیده می‌شوند.

کلیدواژه‌ها


آژند، یعقوب (1389)، یاقوت مستعصمی، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، تهران.
آژند، یعقوب (1386)، سلطانعلی مشهدی، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، تهران.
ابن خلدون (1369)، مقدمه‌ی ابن خلدون، جلد دوم، ترجمه‌: محمدپروین‌گنابادی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
اصفهانی، باباشاه(1372)، رساله‌ی آداب المشق در کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، انتشارات مرکز پژوهش‌های آستان قدس رضوی، مشهد. بخاری، محمد(1372)، رساله فواِئدالخطوط درکتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، مشهد، انتشارات مرکز پژوهش‌های آستان قدس رضوی، مشهد. بیانی، مهدی(1363)، احوال وآثار خوشنویسان، انتشارات علمی، تهران.
بیانی، مهدی(1368)، مرقع گلشن، سه رساله و چهار شرح احوال، انتشارات فرهنگسرا، تهران.
حافظ شیرازی، شمس‌الدین(1373)، حافظ به سعی سایه، به اهتمام هوشنگ ابتهاج، هـ . ا. سایه، نشر کارنامه، تهران.
حبیبی، عبدالحی(2535)، هنر عهد تیموریان و متفرعات آن، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
سبزواری، فتح‌الله(1372)، اصول و قواعد خطوط سته در کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، انتشارات مرکز پژوهش‌های آستان قدس رضوی، مشهد.
سراج شیرازی، یعقوب بن‌حسن (1376)، تحفه‌المحبین در آیین خوشنویسی و لطایف معنوی‌آن، به اشراف محمدتقی دانش‌پژوه، به کوشش کرامت رعناحسینی و ایرج افشار، دفتر نشر میراث مکتوب و نشر نقطه، تهران.
صیرفی، عبدالله(1372)، گلزار صفا در کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، مشهد، انتشارات مرکز پژوهش‌های آستان قدس رضوی، مشهد. فضایلی، حبیب‌الله(1350)، اطلس خط، انتشار انجمن آثار ملی، اصفهان. قلیچ خانی، حمیدرضا(1373)، رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته، انتشارات روزنه، تهران.
مایل هروی، نجیب(1372)، کتاب آرایی در تمدن اسلامی، انتشارات مرکز پژوهش‌های آستان قدس رضوی، مشهد.
هاشمی‌نژاد، علیرضا(1390)، مدخل خطاطی و عرفان ذیل خط و خوشنویسی در دانشنامه‌ جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حدادعادل، انتشارات دانشنامه جهان اسلام، تهران.
تصاویر خوشنویسی در متن، از سایت Khoshnevisi.org به تاریخ 20/10/93 اخذ شده است.