تحلیلی نقشمایه های نمادین و اساطیری در هنر کلماکره لرستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخی پژوهشکده باستان‌شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور، تهران، ایران.

چکیده

گنجینهکلماکره بهطوراتفاقیدرسال 1368 ه.ش توسطیکشکارچیمحلیدر غار کلماکره واقعدر 20 کیلومتریشمالغربشهرستانپلدختردراستان لرستان کشف شد. اشیاء این گنجینهشاملانواع ظروف،ریتون­ها،مجسمه­هایانسانیوحیوانی،صورتک­ها،پلاک­ها،زیورآلاتو...از جنس نقره و طلا استکه متعلق به دوران ایلام نو (هزاره اول ق.م) هستند.در پژوهشی که منجر به شناسایی و مستندسازی اشیای گنجینه غار کلماکره لرستان در موزه­های داخل و خارج از ایران شد، نقوش اساطیری و نمادین روی اشیاء و چگونگی تحول باورهای آئینی و مذهبی آنها بررسی و تجزیه و تحلیل شد. در طی این پژوهش بخشی از حلقه ارتباطی فرهنگی/تاریخی سازندگان این اشیاء از نظر تکنیک هنر فلزکاری و نمادشناسی با سایر اقوام ایرانی و تمدن­های همجوار در این دوره تاریخی و پس از آن مقایسه و بررسی شد. مفاهیم و بن­مایه­های نمادین و اساطیریآفرینش(نبرد نور و تاریکی)، چهره­هاینمادین (شاهوقهرمان)، موجوداتاساطیری (موجوداتفراطبیعی و جانوران)، عناصر طبیعت (گیاهان، رستنی­ها وآب)، ابزارهای تشریفاتی شگفتونقوش اساطیری روی اشیاء، همه تبیین­کننده افکار، عقاید و باورهای صاحبان و سازندگان آنهاست که حضور قدرت­های ماوراءالطبیعه در آنها مشهود است. این پژوهش به روش تحلیلی ـ استقرایی و با تأکید بر مطالعه نقوش و فرم اشیاء انجام شده است.همچنین از روش مشاهدهومراجعه به موزه­های داخل کشور و جستجوی اینترنتی در وب سایتموزه­های خارجی،روش مقایسه­ای و بررسی اسناد و متون تاریخی استفاده شده است.
 
 

کلیدواژه‌ها


اسدیان خرم‌آبادی، م، باجلان، م.ح و کیایی، م (1358)، باورها و دانسته‌ها در لرستان و ایلام، انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مرکز مردم‌شناسی ایران، تهران.
اقتداری، احمد (1354)، آثار و بناهای خوزستان، انتشارات انجمن آثار ملی، ج1، تهران.
ایزدپناه، حمید (1367)، فرهنگ لکی، انتشارات مؤسسه فرهنگی جهانگیری، تهران.
ایزدپناه، حمید (1376)، آثار باستانی و تاریخی لرستان، نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ج3، تهران.
بلخاری قهی، حسن (1384)، مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی، انتشارات حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، تهران.
بهار، محمد تقی (1375)، پژوهشی در اساطیر ایران، انتشارات آگاه، تهران.
بهزادی، رقیه (1383)، قومهای کهن در آسیای مرکزی و فلات ایران، نشر طهوری، چاپ دوم، تهران.
پاتس، دانیل (1385)، باستان‌شناسی ایلام، ترجمه زهرا باستی، انتشارات سمت، تهران.
پرادا، ایدت (1383)، هنر ایران باستان، ترجمه یوسف مجیدزاده، انتشارات دانشگاه ‌تهران، چاپ دوم، تهران.
جابز،گ (1370)، سمبلهای حیوانات، ترجمه محمدرضا بقاپور، نشر مترجم، تهران.
حاتم، غلامعلی (1372)، نقش و نماد در سفالینه‌‌های کهن ایران، فصلنامه هنر، شماره 28، صص 355-378.
دادور، ابوالقاسم (1370)، سمبلهای‌ خدایان بین‌النهرین از دوره اورسوم تا آشور نو و رابطه آن با سمبلهای ایران، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، استاد راهنما: محمد رحیم صراف.
دادور، ابوالقاسم و مبینی، مهتاب (1388)، جانوران ترکیبی در هنر ایران باستان، انتشارت دانشگاه الزهرا، تهران.
دانیل، گلین (1363)، تمدنهای اولیه و باستان‌شناسی خاستگاه آنها، ترجمه هایده معیری، نشر موسسه تحقیقات و مطالعات فرهنگی، تهران.
دهه، ژان (1345)، مبدأ و مفهوم نقوش سمبلیک در تخت‌جمشید، مجله دانشکده ادبیات، شماره2، سال 14، ش مسلسل ۵۴، صص 7-36.
رواسانی، شاپور (1370)، اتحادیه مردم شرق، انتشارات امیرکبیر، تهران.
سهرابی، محمد (1376)، لرستان و تاریخ قوم کاسیت، انتشارات افلاک، خرم‌آباد.
صفی زاده، صدیق (1361)، نوشته‌های پراکنده درباره یارسان اهل حق، نشر موسسه مطبوعاتی عطایی تهران.
طاهری، صدرالدین (1391)، گوپت و شیردال در خاور باستان، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره17، شماره4، صص 13-22. علیون، صمد و صدرایی، علی (1390)، مجموعه مقالات اشیاء تاریخی حسنلو، نشر گنجینه هنر تهران.
غضنفری، حسین (1376)، لرستان در گذر تاریخ، نشر سازمان میراث فرهنگی، تهران.
فانیان، خسرو (1354)، هنر لرستان، گذرگاهی به قلمرو خدایان، مجله تماشا، شماره249، سال 5، صص 45-61.
فریه، دابلیو (1374)، هنرهای ایران، ترجمه پرویز مرزبان، نشر فرزان، تهران.
گدار، آندره (1345)، هنر ایران، ترجمه بهروز حبیبی، دانشگاه ملی ایران، تهران.
گیرشمن، رومن (1346)، هنر ایران در دوره ماد و هخامنشی، ترجمه عیسی بهنام، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
گیرشمن، رومن (1379)، تاریخ ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمود بهفروزی، نشر جامی، تهران.
ماسکارلا، ا.و (1387)، عاجهای حسنلو، ترجمه صمد علیون، گنجینه هنر، تهران.
مالووان، م (1368)، بین‌النهرین و ایران باستان، ترجمه رضا مستوفی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
مجیدزاده، یوسف (1376)، تاریخ سیاسی بین‌النهرین، ج1، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
مجیدزاده، یوسف (1379)، تاریخ و تمدن بین‌النهرین، هنر و معماری، مرکز نشر دانشگاهی، ج3، تهران.
مصباح، آ (1383)، پوشاک بین‌النهرین و مصر باستان، انتشارات توس، تهران.
مک‌کال، هنریتا (1373)، اسطوره‌های بین‌النهرین، ترجمه عباس مخبر، نشر مرکز، تهران.
ملکزاده، فرخ (1348)، تأثیر هنر هخامنشی در کاپیسا افغانستان، مجله باستان‌شناسی و هنر ایران، سال 2، شماره 3، صص 22-28. ملکزاده بیانی، ملکه (1351)، شاهین نشانه فرایزدی، مجله بررسیهای تاریخی، سال 7، شماره 1، صص 13-45.
موری، پی.آر.اس (1379)، زیرخاکیهای مفرغی ایران، ترجمه علی داراب‌بیگی، انتشارات کرمانشاه، کرمانشاه.
میرنیا، علی (1378)، فرهنگ مردم ایران، چاپ دوم، نشر پارسا، تهران.
نگهبان، عزت اله (1372)، حفاری هفت تپه در دشت خوزستان، انتشارات سازمان میراث فرهنگی، تهران.
وارنر، رکس (1386)، دانشنامه اساطیر جهان، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور، نشر اسطوره، تهران.
هال، جیمز (1380)، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران.
هرتسفلد، ارنست (1381)، ایران در شرق باستان، ترجمه همایون صنعتی‌زاده، نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دانشگاه باهنر، کرمان.
هوار، کلمان (1379)، ایران و تمدن ایرانی، ترجمه حسن انوشه، چاپ سوم، نشر امیر کبیر، تهران.
یاحقی، محمد جعفر (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان واره‌ها در ادبیات فارسی، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران.
Alvarez-Mon,J (2004), Imago Mundi:Cosmological & Ideological aspects of the Arjan bowl, Iranica Antiqua, 39,Vol XXXIX, pp203-237.
Alvarez-Mon,J (2009), Notes on the “Elamite” Garment of Cyrus the Great, Antiquaries Journal, The society of antiquaries of London, 89, pp21-33.
Amiet, P (1960), Elam, Auvers-Sur-Oise, ?????????.
Barnet, R.D (1962), Median art, Iranica Antiqua, vol II, No????, PP 77-95.
Barnet, R.D (1968), The art of bacteria & treasure of the oxus, Iranica antiqua, vol VIII, No????, PP 34-53.
Bivar. A.D.H (2005), Mithraism: A religion for the Ancient medes, Iranica Antiqua, Vol.XL, No 40, pp 341-358.
Calmeyer, P(1983), The Persian king in the lions Den, Vol XLV, Part 1, published by the british school of Archaeology in Iraq, Iraq.
Canby.J.V (2002), Flaconry (Haw king) in Hittite lands, Journal of Near Eastern Studies, The university of Chicago press, Vol 61, No 3, PP 161-201.
Carnoy,A.J (1964), Iranian mythology in mythology of Baces, ?????, New York.
Choksy, J (2002), In reverence for Deities & submission to kings: A few Gestures in ancient near eastern societies, Iranica Antiqua, Vol XXXVII, No ????, PP 7-29.
Cooper, J (2000), Assyrian prophecies, The Assyrian tree & The Mesopotamian origins of Jewish monotheism Greek philosophy, Christian theology, Gnosticism and much more, Journal of the American oriental society, Vol120, No3, PP 430-444.
Crawford, H (1991), Sumer & Sumerian,Cambridge University press, ??????.
Culican, w (1965), the medes and Persians, Thames & Hudson, London.
Curtis, Vesta (1996), Persian Myths, British Museum press, ?????.
Gustavus, E )1940(, Ancient oriental cylinder and other seals, The university of Chicago press, ???????????.
Herrmann, G & Curtis, J )1998(, Reflections on the four-winged Genie:A pottery Jan & an Ivory panel from Nimrud, Iranica Antiqua, vol XXXIII, No ????, PP 107-134.
Jamzadeh, Parivash (2000), An Achamenid motif seen in later epic and Art, Iranica Antiqua, Vol.XXXV, No ?????, pp 47-56. Kantor, H.J (1977), The Elamite cup from choghamish, IRAN, Vol. XV, No15, PP 11-14.
Kawami,t (1972), A Possible source for the sculptures of the audience hall pasargad, IRAN, Vol X, No ????, PP 142-144. Kleiss, w (1980), Zur ent wicklung der Achaemenid ischen palast architektur, Iranica Antiqua, Vol XV, No ????, PP181-198. Krueger, R.R (1995), Mystique of the date palm links old & new worlds, Mediterranean Conucopia, Vol II, No182, pp 128-129.
Moorey, P.R.S (1967), Some ancient metal belts, their antecedents and relatives, IRAN, Vol V, No ????, pp 83-98.
Moorey, P.R.S (1969), Pre historic copper and bronze metallurgy in western Iran, IRAN, Vol VII, No ????, pp131-154. Moorey, P.R.S(1988), Material Aspects of Achaemenid Polychrome Decoration and Jewellery, Iranica Antiqua, Vol XXXIII, No ?????, PP155-171.
Muscarella, O.W (1987), Median art & medizing scholarship, JNES, 46, No 2, pp 109-287.
Mylonas , G.E (1966), Mycenae and the Mycenaean age, ?????, Princeton.
Negahban, Ezat (1964), A brief report on the excavation of marlik Tepe and Pileh qaleh, IRAN, Vol II, No ????, pp 13-20. Porada, E (1970), Tchoghazanbill memoriesde La delegation en Persian,Tom XL.II, Vol IV, No ????, pp ????????????. Razmjou, Shahrokh (2005), In Search of the lost Median Art, Iranica Antiqua, Vol XL, No ?????, PP 271-314.
Reade, J (1978), Kassites and Assyrians in Iran, IRAN, Vol. XVI, No ????, PP 137-143.
Rej, A (2003), Scythians and Sarmatians, Migration of the Aryan tibes, The Royal Norwegian Embassy, Bangkok. Simpson, John (2000), Observation on early Iron age beads from luristan, BSTN, 36, pp 6-10.
Ware, D, and Maureen, S (1976), An illustration dictionary of ornament Great Britain, ????, London.
google earth
http://www.docudesk.com