گاهنگاری سفال مینایی براساس نمونههای کتیبه دار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مرمت آثار تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشیار ، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

3 استادیار، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

4 استادیار موزه ملی ایران، تهران، ایران

چکیده

در دوره میانی اسلام در ایران، مینا، یک اصطلاح کلی برای لعاب روی فلز، شیشه و سفال بود اما در دوره معاصر، مینایی به گروه خاصی از سرامیک، با نقاشی رولعابی و تزیینات پیکره​ای، هندسی و گیاهی اشاره دارد که در بسیاری موارد به کتیبه​هایی مزین بوده و با طلا نیز آراسته شده است. این سفالینه​های کتیبه​دار،‌ جایگاهی برای پیوند دو هنر سفالگری و خوشنویسی است و نشان می​دهد علاوه بر اینکه خوشنویسی در تزیین سفالینه​ها حضور یافته، بلکه بستر مناسبی برای انتقال مفاهیم نیز بوده​است. کتیبه​های رقم​دار روی ظروف مینایی، این آثار را به اسناد با ارزش تصویری در هنر ایران بدل کرده​است. با استناد به این تاریخ­ها و رقم​ها، می​توان محدوده زمانی تولید مینایی را تخمین زد و صنعتگران فعال در این صنعت را شناسایی کرد. هدف این پژوهش، گاهنگاری سفال مینایی براساس نمونه​های دارای تاریخ و رقم ​است. نتایج پژوهش نشان می​دهد، تولید این محصولات بین سال­های 575 و 616 هـ.ق بوده​است. القاب و کنیه ​سازندگان نیز، مرکز اصلی تولید مینایی را شهر کاشان نشان می​دهد. علاوه براین، با استناد به رقم​های نگاشته شده می​توان شاخص​ترین صنعتگر مینایی را ابوزید کاشانی دانست. این پژوهش مبتنی بر شیوه توصیفی-تحلیلی است که با استفاده از اسناد و منابع کتابخانه​ای و مطالعات تصویری سفال­های مینایی انجام شده​است. 

کلیدواژه‌ها


بلر، شیلا (1391)، جست‌وجوی ابوزید کاشانی میان کتیبه‌ها، پیام بهارستان، ترجمه: صفورا فضل اللهی، شماره 17، صص413- 388. بهرامی، مهدی (1327)، صنایع ایران، ظروف سفالین، دانشگاه تهران، تهران.
پاکباز، رویین (1379)، نقاشی ایران از دیرباز تاکنون، انتشارات نارستان، تهران.
پوپ، آرتور اپهام (1387)، شاهکارهای هنر ایران، جلد چهارم، ترجمه و اقتباس: پرویز ناتل خانلری، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران. توحیدی، فائق (1379)، فن و هنر سفالگری، انتشارات سمت، تهران.
جوهری نیشابوری، محمدبن ابی البرکات (1383)، جواهرنامه نظامی، به کوشش ایرج افشار، انتشارات میراث مکتوب، تهران.
دهخدا، علی اکبر (1334)، لغت نامه (بخش سوم)، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
فریر، ر. دبلیو (1374)، هنرهای ایران، ترجمه: پرویز مرزبان، انتشارات فرزان روز، تهران.
کاشانی، ابوالقاسم عبدالله (1386)، عرایس الجواهر و نفایس الاطایب، بکوشش ایرج افشار، نشر المعی، تهران.
کامبخش فرد، سیف ا... (1389)، سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر، انتشارات ققنوس، تهران.
کریمی، فاطمه و کیانی، محمد یوسف (1364)، هنر سفالگری دوره اسلامی ایران، ارشاد اسلامی، تهران.
کریمی، فاطمه (1370)، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد5، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران. کلاگ، جی (1355)، سیری در صنایع دستی ایران، ترجمه حمید عنایت، انتشارات بانک ملی، تهران.
گروبه، ج. ارنست (1384)، سفالهای اسلامی، گردآوری: ناصر خلیلی، ترجمه فرناز حائری، جلد 7، کتابخانه ملی ایران، تهران.
زکی. محمد حسن (1388)، هنر در روزگار اسلامی ایران، ترجمه محمد ابراهیم اقلیدی، انتشارات صدای معاصر، تهران.
مسعود، ابراهیم (1376)، دائرهالمعارف سرامیک، انتشارات نوید شیراز، شیراز.
واتسون، الیور (1382)، سفال زرین‌فام ایرانی، ترجمه شکوه ذاکری، انتشارات سروش، تهران.
Aga-Oglu, M (1946), The Origin of the Term Mina and Its Meanings, Journal of Near Eastern Studies, Vol. 5, No. 4, pp. 241-256.
Aga-Oglu, Mehmet(1933), A Mina'i Bowl of the Late Tenth Century, The Burlington Magazine for Connoisseurs, Vol. 62, No. 362, pp 209-212.
Bahrami, Mehdi (1944), A Master-Potter of Kashan, Transactions of the Oriental Ceramic Society, No 20, pp. 35-40. Bernsted, Anne Marie Keblow (2003), Early Islamic Pottery Materials And Techniques, Archetype, 1ST edition, London. Blair, S Sheila, Bloom Jonathan M (1999), Signatures on Works of Islamic Art and Architecture, Damaszener Mitteilungen, No 11, pp 49-69.
Blair, S. Sheila (1986), A Medieval Persian Builder, Journal of the Society of Architectural Historians, No 45, pp. 389-395. Blair, Sheila S (2008), A Brief Biography of Abu Zayd, Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World, XXV, pp. 155-176.
De Lapérouse, Jean-Francois, Stamm, K. and Parry, V (2007), Re-examination and Treatment of Mina'i Ceramics at The Metropolitan Museum of Art’, Glass and Ceramic Conservation 2007, Interim meeting of the ICOM-CC Working Group, August 27-30, Nova Gorica, Slovenia, pp. 112-119.
Fehérvári, Geza (2000), Ceramics of the Islamic World, In the Tareq Rajab Museum, I. B. Tauris.
Grube, Ernst J (1976), Islamic Pottery of the 8th to the 15th Century in the Keir Collection, Faber & Faber, London. Hillenbrand, Robert (1994), The relationship between book painting and luxury ceramics in 13th-century Iran, Costa Mesa, Mazda Publishers, Calif.
Holod, Renata (2012), The Freer Mina’i Siege Plate. A Study on Patronage and Production, Islamic Art, No 4, PP 194-219. Koeppe, Wolfram; Le Corbeiller, Clare; Rieder, William; Truman, Charles (2012), The Robert Lehman Collection at The Metropolitan Museum of Art, Volume XV, Decorative Arts, Princeton University Press, Princton.
Koss, Kerith et al (2009), Analysis of Persian Painted Minai Ware, in Scientific Research on Historic Asian Ceramics, Proceedings of the Fourth Forbes Symposium at the Freer Gallery of Art, Washington D.C , PP. 33-47.
Lane, Arthur (1947), Early Islamic Pottery: Mesopotamia, Egypt and Persia, Faber & Faber, London.
Mason, Robert. B Tite, M. S (1997), The beginnings of tin-opacification of pottery glazes, Archaeometry, Volume 39, Issue 1, PP. 41-58.
Mason, Robert B (2004), Shine like the Sun: Lustre-Painted and Associated Pottery from the medieval Middle East, Bibliotheca Iranica, Islamic Art and Architecture.
Michelsen, Leslee (2012), Telling Tales: Narrative Discourse and Mina’i Pottery, http://www.qma.org.qa/en/ /ohanah/telling-tales-narrative-discourse-and-minai-pottery-1 (Access 24/4/2012)
Pancaroqlu, Oya (2007), Medieval Islamic Ceramics from the Harvey B. Plotnick Collection, Yale University Press, Chicago, New Haven.
Pope, Arthur Upham (1936), A Signed Kashan Mina'i Bowl, The Burlington Magazine for Connoisseurs, Vol. 69, No. 403 , PP. 144-147.
Pope, Arthur Upham (1938), A survey of Persian art from prehistoric times to the present, Oxford University Press, London and New York.
Smith, Dylan (2001), Considering the colors of minai ware, Met Objectives, Vol 3, No 1, PP. 9-12.
Unknown Author: Anderson Galleries, Inc (1915), A collection of ancient Chinese and Persian porcelain and pottery, Anderson Auction Company, New York.
Watson, Oliver (1982), Documentary Mina’i and Abu Zaid’s Bowls, in ed. R. Hillenbrand, Art of the Saljuqs in Iran and Anatolia, Costa Mesa, Mazda Publisher, PP. 169-180, Calif.
Wen, Rui. Pollard, Mark (2014), The pigments applied on the Mina’i wares and the correlation with Chinese blue-and-white porcelain, Archaeometry, ??????
Wiet, Gaston (1933), L’Exposition persane de 1931, l'Institut français d'archéologie orientale,
????.  http://www.metmuseum.org/collection/the-collection-online/search/460367 (تاریخ دسترسی: 3 سپتامبر، 2014) http://shangrilahawaii.org/Islamic-Art-at-Shangri-La/Search-The-Collection/(تاریخ دسترسی، 3 سپتامبر، 2014)) http://topkapisarayi.gov.tr/en/collection?page=1(تاریخ دسترسی، 8 سپتامبر، 2014)