سیاست و بازنمایی* (بررسی نقش ایدئولوژیک دوربین عکاسی و عکس در دوره‌ی پهلوی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد عکاسی، دانشکده هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

چکیده

تاریخ عکاسی ایران، تافته­ای جدابافته از تاریخ این سرزمین نیست. توجه به زمینه‌ی سیاسی که نقش تعیین‌کننده‌ای در روند تاریخی ایران داشته و زمینه‌ی اجتماعی که معمولاٌ قطب مخالفی برای سیاست بوده است؛ می‌تواند منظر مناسبی را برای بازخوانی آن فراهم آورد. بنابراین، ضرورت پژوهشی انتقادی در بخشی از این تاریخ ایجاب می‌شود. برای این منظور، از دریچه­ی «گفتمان»، به تاریخ عکاسی ایران نگاه می­شود. هدف از این پژوهش، تبارشناسی گفتمان­ عکاسی در دوره‌ی پهلوی و بررسی نقش «ایدئولوژیک» عکاسی در آن است. همچنین سعی می‌شود به بسترسازی این گفتمان­ برای روابط قدرت و به تبع آن سوژه و ابژه­سازی­ها پرداخته شود. پرسش این است که چه گفتمانی و چگونه در دوره‌ی پهلوی صورت‌بندی شده است؟ و این گفتمان چه ارتباطی با قدرت دارد؟ چارچوب مفهومی و روش این تحقیق را اندیشه­های میشل فوکو تشکیل می­دهد. نگارندگان در روندی تاریخی‌، ثابت می­کنند که گفتمانی «اجتماعی» با تحولات گوناگون ساختاری، آن هم بیشتر در حوزه‌ی «سیاست»، در این برهه از تاریخ عکاسی شکل‌گرفته و غالب آمده ­است. آن چه که مهم است، فرآیندی است که طی آن، سیاست عقلانی­تر شده و پشت امر اجتماعی می­نشیند تا هژمونیک شود. همچنین «هویت»، برساخته‌ی مهمی است که به آن پرداخته خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


احمدی، بابک (1385)، هوای تازه: فضای روشن‌فکری دهه‌ی 1340، فصل‌نامه‌ی حرفه هنرمند، شماره‌ی 18، زمستان 1385، صص 127 – 11.
ادواردز، استیو (1391)، عکاسی، ترجمه‌ی مهران مهاجر، چاپ دوم، نشر ماهی، تهران.
اسمارت، بری (1385)، میشل فوکو، ترجمه‌ی لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، چاپ دوم، نشر کتاب آمه، تهران.
اسماعیلی، علی‌رضا (1383)، اسنادی از مطبوعات ایران و دولت کودتا (1334- 1332 ه.ش)، جلد دوم، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
اکبری، محمدعلی (1384)، تبارشناسی هویت جدید ایرانی، انتشارات علمی فرهنگی، تهران.
امانی، مهدی (1377)، مبانی جمعیت‌شناسی، انتشارات سمت، تهران.
اوری، پیتر و دیگران (ویراستار)، (1388)، تاریخ ایران کمبریج، قسمت سوم (دوره‌ی پهلوی)، ترجمه‌ی تیمور قادری، انتشارات مهتاب، تهران.
بوردیو، پیر (1387)، عکاسی هنر میان‌مایه، ترجمه‌ی کیهان ولی‌نژاد، نشر دیگر، تهران.
بهروزی، محمدجواد (1350)، تقویم تاریخی- فرهنگی- هنری دو هزار و پانصدسال شاهنشاهی ایران، انتشارات کانون تربیت شیراز، شیراز. تاجیک، محمدرضا (1384)، روایت هویت و غیریت در میان ایرانیان، انتشارات فرهنگ گفتمان، تهران.
حاجی‌محمد، سیامک (1391)، بررسی نقش اجتماعی عکاسی و تأثیرات آن در تکوین نظم مدرن، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد عکاسی، دانشگاه هنر تهران.
دریفوس، هیوبرت و رابینو، پل (1391)، میشل فوکو فراسوی ساختگرایی و هرمنیوتیک، با مؤخره‌ای به قلم میشل فوکو، ترجمه‌ی حسین بشیریه، چاپ هشتم، نشر نی، تهران.
دمندان، پریسا و فرزام، فریبا (1382)، هزار جلوه‌ی زندگی، تصویرهای ارنست هولتسر از عهد ناصری، مرکز اسناد و مدارک میراث فرهنگی، تهران.
ذکاء، یحیی (1384)، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، چاپ دوم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
سایمونز، جان (1390)، فوکو و امر سیاسی، ترجمه‌ی کاوه حسین‌زاده راد، چاپ اول، نشر رخداد نو، تهران.
ستاری، محمد (1387)، در مقدمه‌ی سیر تحول عکاسی نوشته‌ی پطر تاسک، چاپ پنجم، انتشارات سمت، تهران.
ستاری، محمد و عراقچیان، مهدی (1389)، عکاسی قاجار: نگاه شرقی، نگاه غربی، نشریه‌ی هنرهای زیبا، شماره‌ی 42، صفحات 56 – 45. شهری، جعفر (1378)، تاریخ اجتماعی ایران در قرن 13: زندگی و کسب‌وکار، جلد اول و سوم، چاپ سوم، مؤسسه‌ی خدمات فرهنگی رسا، تهران.
شهری، جعفر (1382)، طهران قدیم، جلد اول، چاپ سوم، نشر معین، تهران.
شیخ، رضا (1384)، ظهور شهروند شاهوار، ترجمه‌ی فرهاد صادقی، فصل‌نامه‌ی عکس‌نامه، سال پنجم، شماره‌ی 19، صفحات 27 – 4.
ضیمران، محمد (1389)، میشل فوکو: دانش و قدرت، چاپ پنجم، انتشارات هرمس، تهران.
طهماسب‌پور، محمدرضا (1387)، ناصرالدین‌شاه عکاس، چاپ دوم، انتشارات تاریخ ایران، تهران.
طهماسب‌پور، محمدرضا (1389)، از نقره و نور، انتشارات تاریخ ایران، تهران. عاقلی، باقر (1379)، روزشمار تاریخ ایران، چاپ دوم، نشر گفتار، تهران.
عضدانلو، حمید (1391)، گفتمان و جامعه، نشر نی، تهران.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1391)، اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه‌ی محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، چاپ هجدهم، نشر مرکز، تهران.
کاداوا، ادواردو (1391)، تز‌هایی در باب عکاسی تاریخ با پیوست تاریخ کوچک عکاسی به قلم والتر بنیامین، ترجمه‌ی میثم سامان‌پور، نشر رخ‌داد نو، تهران.
کریمی، مرضیه (1390)، بررسی عکاسی دوره‌ی پهلوی دوم با استناد بر آرشیو مجلات، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد عکاسی، پردیس‌ هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
لش، اسکات (1390)، جامعه‌شناسی پست‌مدرنیسم، ترجمه‌ی شاپور بهیان، چاپ سوم، نشر ققنوس، تهران.
مجله‌ی ایران باستان (1311)، شماره‌ی 1، بازیابی در 1 دی ماه 1392 از آرشیو مجلات مرکز اسناد و کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران. نورمحمدی، مهدی (1383)، سرآغاز عکاسی در قزوین، انتشارات حدیث امروز، قزوین. نیک‌زاد، عمران (1388)، بررسی نقش عکس در انعکاس رخدادهای مهم سیاسی، پایان‌نامه‌‌ی کارشناسی ارشد عکاسی، دانشگاه هنر تهران.
یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1391)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه‌ی هادی جلیلی، چاپ دوم، نشر نی، تهران. یوشی‌زاده، مریم (1391)، بزرگان در حریم فرشتگان دست به سینه، شماره‌ی 15، بهمن‌ماه (دسترسی در 17 آبان 1392)، به آدرس: «http://www.jamejamonline.ir»
Fairclugh, Norman (1995), Critical Discours Analyses: the critical study of language, Longman, London and New York. Foucault, Michel (1978), the history of sexuality, Volume I: An Introduction, translated from the French by Robert Hurley, Vintage books, New York.
Foucault, Michel (1981), the order of discourse, In the Untying the Text: A Post-Structuralist Reader by Robert Young, Routledge & Kegan Paul, Boston, London.
Foucault, Michel (1982),The Subject and Power, Critical Inquiry, Vol. 8, No. 4 (summer, 1982), PP. 777-795, the University of Chcago Press, United State of America
Foucault, Michel (1984), Nietzsche, Genealogy, History, the Foucault Reader. Ed. Paul Rabinow, Pantheon Books, New York. Foucault, Michel (1988), Politics, Philosophy, Culture: Interviews and other writing, Rouledge, Chapton & Hall, United States of America.
Hall, Stuart (1992), Formation of Modernity, Introduction to sociology, Polity Press, L