تبیین کارکرد معراج در روایات اساطیری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشکدۀ هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

2 استادیار دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

عروج به ماورای ماده یا معراج، در آثار روایی و تجسمی جوامع خداباور (توحیدی یا چندخدایی) و اقوام غیرخداباور، نشان از توجه و اصرار انسان به برقراری ارتباط با جهان غیرمادی دارد و دامنة پراکندگی وقوع آن‌، از شرق تا غرب دنیای باستان را در بر می‌گیرد. طیف گستردۀ معنایی معراج در اساطیر، از پرواز روح شمن، ورود قهرمان به جرگة خدایان و سفر به بهشت و جهنم تا تهذیب نفس و رسیدن به روشنگری را شامل می­شود. در این مقاله، به‌منظور درک بهتر ارتباط تمدن‌های اساطیری با خدایان و ماورا، نمونه‌هایی از عروج به فراسوی دنیا در روایات اساطیری و آثار تصویری تمدن‌های هند، چین، ایران و بین‌النهرین، مصر، یونان و روم با روش اسنادی و کتابخانه‌ای جمع‌آوری و با رویکرد توصیفی- تطبیقی بررسی شده‌اند تا در پاسخ به پرسش‌های ماهوی (چرایی، چگونگی و چیستی) معراج، سه کارکرد استفهامی، استعلایی و استنتاجی برای این سفرها تبیین گردند. بدین ترتیب، با پژوهش در روایات اساطیری تمدن‌های نا‌م‌برده، در پرتو کارکرد استفهامی، پیش‌زمینه‌ها و انگیزه‌های شکل‌دهندة سفر معراج، در فرایند کارکرد استعلایی، چگونگی و حدود و ثغور تماس با عالم برین و در کارکرد استنتاجی، نتایج و دستاوردهای عروج در دو سطح فردی و اجتماعی مشخص شده است.

کلیدواژه‌ها


بهار، مهرداد (1362)، پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ اول، انتشارات طوس، تهران.
پیاده کوهسار، ابوالقاسم (1388)، اندیشه عروج در مکاشفات مزدایی، نیمسالنامةپژوهشنامةادیان، شماره 5، صص 47-23.
پیردهقان، مریم (1391)، اسطوره شناسی، بازیابی شده در 11 شهریور 1393 از forum.new-philosophy.ir/showthread.php?tid=992.
دزفولیان، کاظم و معصومه طالبی (1389)، مقایسه اساطیر یونان و ایران بر پایۀ اندیشه‌های باختین، مجلة ادبیات تطبیقی، شماره 3، صص 115- 97.
رضی، هاشم (1381)، آیین مهر، تاریخ آیین رازآمیز میترایی در شرق و غرب از آغاز تا امروز، انتشارات بهجت، تهران.
فصیحی، امان‌الله (1389)، بررسی کارآمدی نظریه کارکرد گرایی، فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی، شماره 2، صص 131-109.
فکوهی، ناصر (1381)، تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان شناسی، نشر نی، تهران.
فاورو، شارل هانری (1386)، انسان شناسی: خاستگاه‌ها، مفاهیم، آثار و اندیشمندان، ترجمة علیرضا خدامی، انتشارات فصل نو، تهران.
قائمی، فرزاد (1388)، تحلیل سیرالعباد الی المعاد سنایی غزنوی بر اساس روش نقد اسطوره‌ای، ادبیات عرفانی، شماره 1، صص 148-121.
قائمی، فرزاد (1390)، داستان‌های شاهنامة فردوسی از استقلال تا انسجام، جستارهای ادبی، شمارة 173، صص 55-33.
Abdullaeva, Firuza (2010), Kingly Flight: Nimrud, Kay Kavus, Alexander, or Why The Angel Has The Fish, Persica, No 23, pp. 1-29.
Annus. Amar (2008), The Soul’s Journeys and Tauroctony, On Babylonian Sediment in the Syncretic Religious Doctrines of Late Antiquity, in Body and Soul in the Conceptions of the Religions, ed. M. Dietrich, T. Kulmar, Münster: Ugarit Verlag, pp. 1- 46.
Barua, Ankur (2010), God’s Body At Work: Ramanuja And Panentheism, International Journal of Hindu Studies, Vol 14, No 1, pp. 1-30.
Budge, E. (1925), The Mummy, Cambridge University press, Cambridge.
Clairmont, David A (2011), Moral Struggle and Religious Ethics: On the Person as Classic in Comparative Theological Contexts, John Wiley & Sons Publishing, Chichester.
Cochrane, E (1997), Stairway to Heaven, Aeon journal of myth, science and ancient history, Vol 5, No 1, pp.69-78.
Cochrane, E (2004), Ladder to Heaven, Aeon journal of myth, science and ancient history, Vol 6, No 5. pp.1-28.
Coogan, Michael David (1978), Stories from Ancient Canaan, Kentucky: Westminster John Knox Press.
Collins. J and M Fishbane (1995) Death, Ecstasy and Other wordly Journeys, New York: State University Press.
Davis, W(1977), The Ascension-Myth in the Pyramid Texts, Journal of Near Eastern Studies, Vol 36, No 3. pp. 161-179.
Donne, Brian K (1977), The Significance of the Ascension of Jesus Christ in the New Testament, Scottish Journal of Theology, No 30. pp. 555-568.
Eliade, M (1958), Patterns in Comparative Religion, Sheed & Ward, New York.
Eliade, M (1959), Rites and Symbols of Initiation, Harper & Row, New York.
Eliade, M (1964), Shamanism: Archaic Techniques of Ecstasy, Routledge & K. Pauk publishing, London.
Elliott, Ann K (2002), Labyrinth and Moon, Light on Life’s Cycles and Initiations, observed on 2013/04/06 from www.murraycreek.net/labyrinth/lunarlaby.htm
Faulkner, Raymond Oliver (1969), The Ancient Egyptian Pyramid Texts, Clarendon Press, Oxford.
Goswami Hridayananda (1989), Śrīmad-Bhāgavatam, Volume 11, Part 1, ed. A. C. Bhaktivedanta Swami Prabhupāda, Bhaktivedanta Book Trust, Michigan.
Harris. Mark (2014), Science, Scripture, and the hermeneutics of Ascension, Theology and Science, vol. 12, issue 3, pp. 201-215.
Heimpel, W (1986), The Sun at night and the doors of heaven, Journal of Cuneiform Studies, Vol28, No 2. pp.127-151.
Hesiod (1914), Theogony, trans. H. G. Evelyn White, Harvard University Press, Cambridge.
Idel, M (2005), Ascension on High in Jewish Mysticism, eds. Antohi & Kontler, C.E. University Press, Budapest.
Jones, Edward T (1978), A Comparison Study of Ascension Motifs in World Religions, Deity And Death, ed. Spencer J. Palmer (Provo, UT: Religious Studies Center, Brigham Young University), pp.79- 106.
Kohn, Lvia (1992), Early Chinese mysticism: philosophy and soteriology in the Taoist tradition, University Press, Princeton.
Kumar, Sehdev and A Mehndiratta (1993), Environmental Ethics: Ancient Traditions and Contemporary Dilemmas, A Hindu Perspective, Journal of Hindu- Christian Studies, Vol 6, pp. 27-33.
Loomis, R.S (1918), Alexander The Great’s Celestial Journey, The Burlington Magazine For Connoisseurs, Vol 32, No 191, pp.136-140.
Mott, W Michael (2000), Caverns, cauldrons, and concealed creatures: A study of subterranean mysteries in history, folklore, and myth, 2nd ed, Hidden Mysteries publication, Yoakum.
Natesan, G.A (1932), The Indian Review, Volume 33, Natesan & Co Publishing, India.
Niemann, Heinrich (1990), Pattern Analysis and Understanding, 2nd ed, Springer, Berlin.
Ovid (1955), Metamorphoses, trans. Rolfe Humphries, University Press, Indiana.
Parpola, Simo (1993), The Assyrian Tree of Life: Tracing the Origins of Jewish Monotheism and Greek Philosophy, Journal of Eastern Studies, Vol 52, No 3, pp. 161-208.
Raymond, L Lee and Alistair B Fraser (2001), The Rainbow Bridge: Rainbows in Art, Myth, and Science, State University Press, Pennsylvania.
Whiting, Robert (1991), Religions For Today, Stanely Thornes Ltd, Cheltenham.
forum.new-philosophy.ir/ (accessed on 11/17/2014)
www.thewalters.org (accessed on 11/17/2014)
www.pinterest.com (accessed on 11/17/2014)