گواه نظام شبکه‌ای در ترکیب‌بندی نگاره‌های نسخۀ خطی شاهنامۀ بایسنقری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه ارتباط تصویری، دانشکدۀ هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری گروه پژوهش هنر، پردیس باغ ملی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

امروزه تقریباً تردیدی وجود ندارد که نگاره‌های ایرانی را با استفاده از پیش‌نمونه‌ها ترکیب ‌می‌کرده‌اند؛ اما این پرسش اساسی که ترکیب این پیش‌نمونه‌ها بر اساس چه اصول و ضوابطی صورت می‌گرفته، همچنان بی‌پاسخ مانده است. به گمان شماری از پژوهشگران، ترکیب نگاره‌های ایرانی، بر اساس قانون خاصی صورت نگرفته است و از قاعدۀ چینش دست آزاد تبعیت می‌کند. این در حالی است که برخی پژوهش‌های اخیر، نظام شبکه‌ای را مسئول ترکیب‌بندی در نگاره‌های ایرانی می‌دانند؛ ساختاری که می‌توان آن را به‌سادگی از تقسیم طول و عرض کادر اثر به بخش‌های مساوی به دست آورد. مقالۀ پیش ‌رو که با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی موردی و با استفاده از شیوۀ کمی نگاشته شده است، تلاش می‌کند با تحلیل بصری چهار مجلس از نگاره‌های 22گانۀ شاهنامۀ بایسنقری، یعنی مجالس «دیدار زال و رودابه»، «نبرد گودرز با پیران»، «گریستن فرامرز بر تابوت رستم» و «نبرد کیخسرو با افراسیاب به همراه سپاهیان»، نشان دهد نظام شبکه‌ای، بنیان طراحی و تنظیم نگاره‌های نسخۀ خطی شاهنامۀ بایسنقری بوده است. از دیگر سو، مشاهده خواهد شد که این ساختار، گاه به تبعیت از شیوۀ جدول‌بندی و مسطرکشی قالب متن، زمانی با توجه به چارچوب صفحه و گاه بر اساس نظام درونی اثر، طراحی و تنظیم شده است. 

کلیدواژه‌ها


امین‌مهدوی، م (1388)، گواه صفحه‌آرایی شبکه‌ای در نسخه‌های خطی ایران، زبان تصویری شاهنامه، مترجم: سید داود طبایی، موسسة تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن، تهران.
پورتر، ایو (1389)، آداب و فنون نقاشی و کتاب‌آرایی، مترجم: زینب رجبی، موسسة تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن، تهران.
عباس‌زاده، میر محمد (1380)، روشهای عملی تحقیق در علوم انسانی، انتشارات دانشگاه ارومیه، ارومیه.
مخلص، آنندرام (2013)، مرآت الاصطلاح، انتشارات کمیسیون نسخه‌های خطی، دهلی نو.
Adle, Chahryar (1975), Recherchesur le Module et le trace Correcteurdans la Miniature Orientale, Le Monde Iranienetl’islam, 3, pp. 81-105.
Grube, Ernest J (1979), The school of Heart From 1400 To 1450, in ABca, ???????.
Lentz, Thomas W (1985), Painting at Herat under BaysunghuribnShahrukh, Harvard University, unpublished PhD dissertation, Cambridge, Massachusetts.
Hillenbrand ,Robert (2010), Exploring a Neglected Masterpiece: The GulistanShahnama of Baysunghur, Iranian Studies, V. 43, No1, pp. 97-126.