کارکردهای طراز در دوره فاطمیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا(س)، تهران

چکیده

پارچه طراز، از منسوجات نفیس و باارزش در دربار بسیاری از حکمرانان مسلمان مصر بود. بر روی این پارچه، نام‌ها و نشان‌های خلفا از طریق سوزن‌دوزی یا شیوه تاپستری نقش می‌شد. این پارچه به صاحب‌منصبان، ماموران دولتی و بعضاً فرمانروایان کشورهای خارجی اعطا می‌شد و نشان‌دهنده رضایت و اعتماد فرمانروا به فرد گیرنده آن بود. هدف از این پژوهش، بررسی طراز، مضامین و کارکردهای آن در دربار خلفای فاطمی می‌باشد. این پژوهش از نوع توصیفی بوده و با رویکرد بررسی عناصر طراحی و نقوش طرازهای فاطمی به انجام رسیده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که طرازها کارکردهای گوناگونی داشتند. برخی طرازها با کارکرد مذهبی برای کفن تدفین به‌کار می‌رفتند. طراز در ساختار سیاسی و حکومتی خلفا اهمیت داشت و ابزاری در راستای تأیید حامیان حکومتی بود. هم‌چنین، مضامین موجود در طراز همچون رسانه‌ای، قدرت و اقتدار حاکم را پیام‌رسانی می‌کرد. با توجه به نوع کاربرد، طرازها نوشته‌ها و تزیینات متفاوتی داشتند و غالباً حاوی نام و علامات شاهانه، نام وزیر، نام کارخانه، شهر و بافنده آن نیز بودند. در دوره فاطمی، از خط کوفی در ایجاد نوشته‌ها استفاده می‌شد، هم‌چنین هنرمندان در تزیین و زیباترکردن طرازها با استفاده از نقوش حیوانی و گیاهی اهتمام نموده و نمونه‌های نفیسی ایجاد نموده‌اند

کلیدواژه‌ها


ابن حوقل، محمد بن علی(1345)،صورةالارض، دارصادر، بیروت.
ابن خلدون، عبدالرحمن(1362)، مقدمهابنخلدون، مترجم محمد پروین گنابادی، علمی و فرهنگی، تهران.
برند، باربارا (1383)، هنراسلامی، مترجم مهناز شایسته فر، موسسه مطالعات هنر اسلامی، تهران.
بلوم، جاناتان، شیلا بلر، کارل جی دوری، ریچارد اتینگهاوزن و آلگ گرابر(1389)، تجلی معنا در هنر اسلامی، مترجم اکرم قیطاسی، سوره مهر، تهران.
بورکهارت، تیتوس (1346)، روح هنراسلامی، مترجم سیدحسن نصر، دوره5، شماره 55 (اردیبهشت46): صص 7-2.  قابل بازیافت در: http://www.ichodoc.ir/p-a/CHANGED/55/HTML/55-2.HTM
بورکهارت، تیتوس (1392)، هنراسلامی- زبان و بیان، مترجم مسعود رجب نیا، سروش، تهران.
بیکر، پاتریشیا(1385)، منسوجاتاسلامی، مترجم مهناز شایسته فر، موسسه مطالعات هنراسلامی، تهران.
چیت‌ساز، محمدرضا (1379)، تاریخ پوشاک ایران از ابتدای اسلام تا حمله مغول، مرکزتحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه‌ای صدا و سیما و سمت، تهران.
دهخدا، علی اکبر (1377)، لغتنامهدهخدا، دانشگاه تهران، تهران.
رایس، دیوید تالبوت (1375)، هنر اسلامی، مترجم ماه ملک بهار، علمی و فرهنگی، تهران.
زکی، محمدحسن (1377)، هنرایران، مترجم محمد ابراهیم اقلیدی، صدای معاصر، تهران.
زکی، محمدحسن (1382)، گنجینه‌های فاطمیون، مترجم ندا کلیجانی مقدم، دانشگاه الزهرا(س)، تهران.
زیدان، جرجی (1386)، تاریخ تمدن اسلام، مترجم علی اکبر جواهرکلام، امیرکبیر، تهران.
سواژه، ژان (1366)، مدخلتاریخشرقاسلامی، مترجم نوش‌آفرین انصاری، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
علی‌نژاد اسبوئی، زهرا (1390)، کارکردهای فرهنگی و سیاسی طراز در دوره سلجوقی، مطالعات تاریخ فرهنگی-پژوهش‌نامه انجمن ایرانی تاریخ، سال سوم شماره9، صص87-69 .
فریه، دبلیو. ر (1374)، هنرهای ایران، مترجم پرویز مرزبان، فرزان، تهران.
کونل،ارنست (1368)، هنر اسلامی، مترجم هوشنگ طاهری، مولی، تهران.
متز،آدام (1364)، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری یا رنسانس، جلد2، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، امیرکبیر، تهران.
وولف،‌ هانس ای (1372)، صنایع دستی کهن ایران، مترجم سیروس ابراهیم زاده، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، تهران.
وردی، حمیدرضا (1385)، فاطمیان و هنرهای زیبا، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن دانشکده الهیات دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، شماره9، پاییز، صص206-181.
همتی‌گلیان، عبدالله (1389)، طراز در تمدن اسلامی، مطالعات اسلامی تاریخ و فرهنگ، شماره84، بهار و تابستان، صص122-103.
Baker, P (1995), Islamic Textiles, British Museum Press, London.
Cortese, Delia and Simonetta Calderini (2006), Women and the Fatimid`s in the World of Islam, Oxford University Press, USA.
Grohmann (1934), Encyclopedia, Islam, Leiden.
Harris, J. (1995), 5000 years of Textiles, British Museum Press, London.
Irene, A (1998), Writing Signed, The Fatimid Publiv Text, Bierman, University of California Press, California.
Liu, Xinru (1996), Silk and Religion-An Exploration of Material life and the thought of People,AD 600-1200, Oxford, University Press, India.
Meri, J.W and Bacharach, J.L (2006), Medival Islamic Civilization:An encyclopedia, Routledge, New York.
Sandar, P (1994), Ritual Politics and the City in Fatimid Cairo, State University of New York Press, Albany.
Schimmel, A (1984), Calligraphy and Islamic Culture, I.B. Tauris & Co.Ltd, London.
Serjeant, R.B (1972), Islamic Textiles, Librairie du Liban, Lebanon.