نمود "بدن‌گروتسک" در نقاشی‌های محمد سیاه قلم بر مبنای اندیشه میخائیل‌باختین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد نقاشی، دانشگاه هنر تهران

2 استادیار گروه فلسفه، دانشگاه علامه‌طباطبایی، تهران

چکیده

اکثر پژوهش‌های انجام‌گرفته با موضوع سیاه‌قلم، باتوجه به‌ هویت و زمینه‌ فرهنگی آثار محمد سیاه­قلم شکل گرفته‌اند. نقاش مشهور اما ناشناس نیمه‌دوم سده نهم‌هجری که بیشترین حجم آثار او در مرقع‌های کتابخانه توپقاپوی‌ استانبول نگهداری می‌شود. این نوشتار، فارغ از دغدغه هویت و بافت فرهنگی‌ آثار سیاه‌قلم، از اشکال و فرم‌های‌کارناوالی میخائیل‌باختین یاری‌جسته و منحصراً با نگاهی عمیق و تازه به جهان‌گروتسکی سیاه‌قلم پرداخته ‌است. ‌باختین، فیلسوف و نظریه‌پرداز بزرگ سده‌بیستم است و مفاهیم و ایده‌هایی همچون گفتگو، دیگری، کارناوال و.. را در نظریات خود اعمال‌کرده ‌است. ایده‌های او تقریباً دودهه است که به‌عرصه هنرهای ‌تجسمی راه‌یافته و ساختار مناسبی را در حوزه نقد این آثار برای هنرپژوهان بناکرده‌ است. باتوجه به‌ این‌که نگاه ویژه ‌باختین درخصوص کارناوال و "بدن‌گروتسک" می‌تواند رویکرد مناسبی برای تحلیل دنیای‌گروتسکی سیاه‌قلم باشد، این پژوهش، عناصری از پیکره‌های سیاه‌قلم را که بر روی عملکردهای بدن‌گروتسکی باختین تمرکز دارند با روش تحلیلی ‌ــ‌ تطبیقی تصویرکرده ‌است. بدن موردنظر باختین، بدنی است که منحصر به‌فرد و منفک از باقی جهان نیست، بدنی‌است بی‌شکل و رها شده که پی‌درپی با مرگ و زندگی همراه است. پیکره‌های سیاه‌قلم این قابلیت را دارند که به‌واسطه این ویژگی‌ها، با این بدن در هم آمیخته و رها شده تعبیر و تفسیر شوند.

کلیدواژه‌ها


احمدی، بابک (1386)، ساختار و تاویل متن، مرکز، تهران.
آژند، یعقوب (1386)، استاد محمد سیاه‌ قلم(مفاخر هنری ایران3)، امیرکبیر، تهران.
انصاری، منصور(1384)، دموکراسی گفتگویی، مرکز، تهران. 
باختین، میخائیل (1387)، تخیل مکالمه‌ای (جستارهایی درباره رمان)، ترجمه رویا پورآذر، نی، تهران.
تودوروف، تزوتان (1377)، منطق گفتگویی میخائیل باختین، ترجمه داریوش‌ کریمی، مرکز، تهران.
شکورزاده، ابراهیم (1367)، فرانسوا رابله نویسنده بزرگ و شوخ طبع قرن شانزدهم فرانسه، نشریه‌ دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، شماره4، صص552 ـ 538.
طباطبایی، زهره (1382)، استاد محمد سیاه قلم، هنرنامه، شماره 18، صص40 ـ 23.
کریم‌زاده تبریزی، محمدعلی (1376)، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران، هند و عثمانی، مستوفی، تهران.
لچت، جان (1380)، پنجاه متفکر بزرگ معاصر، ترجمه محسن حکیمی، خجسته، تهران.
نولز، رونالد (1391)، شکسپیر و کارناوال پس از باختین، ترجمه رویا پورآذر، هرمس، تهران.
هینلز، جان.ر (1386)، شناخت اساطیر ایران، ترجمه احمد تفضلی، ژاله آموزگار، چشمه، تهران.
یاحقی، محمد جعفر (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، فرهنگ معاصر، تهران.
 
Bakhtin, M.M (1984), Rabelais and his World. H. Isowolsky (Tr.), Indiana University Press, Bloomington.
Dentith, S (2005),Bakhtinian Thought: An introductory reader, Routledge, New York.
Smith, Paul and Wilde, Carolyn (2002), Art Theory, Blackwell Publishers Ltd,a Blackwell Publishing company, Blackwell.
Stewart, Alison (1993),Paper Festivals and Popular Entertainment, The Kermis Woodcuts of Sebald Beham in Reformation Nuremberg, Sixteenth Century Journal 24, No. 2, pp 301-350.