معرفی و بررسی خمسه ای مصور از دوره ترکمانان متعلق به موزه هنر های اسلامی کوالالامپور

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدیر گروه کارشناسی و کارشناسی ارشد نقاشی و عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان

2 فارغ التحصیل کارشناسی ارشد نقاشی دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

خمسه سرایی و خمسه نگاری از سنت‌های دیرپای ادب و هنر فارسی است، چنانچه می‌توان از آن بعد از شاهنامه نگاری به عنوان پراقبال ترین کتاب مورد توجه هنرمندان و حامیان نام برد. یک نسخه از خمسه مصور به تاریخ 904 ه.ق، زمان فرمانروایی ترکمانان بر ایران اکنون متعلق به مجموعه نسخ محفوظ در موزه هنر های اسلامی کوالالامپور، مالزی به شماره 5/25/2012 است؛ که تاکنون بررسی نشده است . این نسخه دارای 68 تک نگاره و 5 نگاره دو برگی، به قلم نستعلیق، است و از کاتب، نگارگران و حامی آن اطلاعاتی در دسترس نیست . در این پژوهش سعی بر آن شده است تا وجوه متشخص فرمی این نسخه بررسی و به عنوان سند مکتوبی از نقاشی دوره ترکمان معرفی شود. این پژوهش با دسترسی و مطالعه مستقیم نسخه و نیز استفاده از منابع و اسناد مکتوب به روش توصیفی / تحلیلی انجام شده است. بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش، خمسه مورد نظر محتملا نسخه‌ای درباری است و علیرغم تنوع موضوعی نگاره ها به جز چند مورد تفاوت چشمگیری در کیفیت نگاره‌ها و جود ندارد؛ هیکل‌های جسیم و محدود انسانی در کنار پیکره های متعدد حیوانی و وفاداری به متن منظوم از ویژگی‌های بارز آن است.

کلیدواژه‌ها


آژند، یعقوب (1381)، مکتب نگارگری ترکمان (926-823 ه)، هنرنامه، شماره17، صص 47-34.
بیانی، مهدی (1363)، احوالوآثارخوشنویسان (ویرایش ۲، جلد 1و۴)، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
پاکباز، روئین (1379)، نقاشی ایران از دیرباز تا کنون، انتشارات زرین و سیمین، چاپ اول،تهران.
ثابت‌جازاری، علی اصغر (1378)، صحافی سنتی، کتابماههنر، شماره ۸، صص25–22.
خوسفی بیرجندی، ابن حسام (1381)، خاوراننامه، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
رستمی، مصطفی (1392)، جلدسازیایرانیانازسلجوقیانتاقاجار، فرهنگستان هنر، تهران.
زرین کوب، عبدالحسین (1363)، سیریدرشعرفارسی، انتشارات نوین، تهران.
شایسته فر، مهناز (1386)، جایگاه مضمونی و زیبایی شناسی شعر در نگاره های خمسه شاه طهماسبی، دوفصلنامه مطالعات هنر اسلامی، شماره 7 ، صص 22-7 .
کنبی، شیلا .ر(1387)، عصرطلاییهنرایران (۱۵۰۱-۱۷۲۲ مترجم: حسن افشار، نشرمرکز، تهران.
کنبی، شیلا.ر (1389)، نگارگریایرانی(ویرایش دوم)، مترجم: مهناز شایسته فر، موسسه مطالعات هنر اسلامی، تهران.
گری، بازیل (1385)، نقاشیایرانی، مترجم: عربعلی شروه، نشر دنیای نو، تهران.
مراثی، محسن (1391)، تبیین بررسی چگونگی ترکیب نوشته و تصویر و خاستگاه آن در نگار گری مکتب شیراز دورۀ آل اینجو، نشریه نگره، شماره۲۳، صص 51-42.
معتقدی، کیانوش (1387)، کتابت و کتاب آرایی در مکتب شیراز: شکوه خوشنویسی و تذهیب در مکتب شیراز (سده های هشتم و نهم هجری)، آینهخیال، شماره10، صص 125-118.
نظامی، الیاس ابن یوسف (1389)، هفت پیکر، با تصحیح و حواشی وحید دستگردی و به کوشش سعید حمیدیان، نشر قطره، چاپ نهم ، تهران.
 
Aga-Oglu, Mehmet (1935), Persian Bookbinding of the Fifteenth Century (Vol. 1), University of Michigan Press, Michigan.
Robinson, Basil William (1993), Fifteenth-century Persian painting: problems and issues, NYU Press, New York.
Robinson, Basil William )1979), Omar Khayyam, Rubaiyat of Omar Khayyam, Persian miniatures, translation by Edward Fitzgerald, notes by B. W. Robinson, Crescent Books, New York.