زیباشناسی «نمود» و ظهور امپرسیونیسم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه تهران

چکیده

فیلسوفان غالباً نمود را از ماهیت حقیقی چیزها جدا می‌دانستند و، به همین سبب، می‌کوشیدند واقعیت را ورای نمودهای گذرا و ناپایدار جست‌وجو کنند. این نگرش یکی از عوامل اصلی نکوهش هنرهای بصری و خصوصاً نقاشی در افکار افلاطون بوده است. به زعم او این هنرها صرفاً قادرند از نمود چیزها تقلید کنند؛ لذا نه تنها هیچ شناختی به دست نمی‌دهند بلکه بیننده را نیز گمراه می‌کنند. این ملامت و مذمت هنرهای بازنمودی تا قرن هجدهم بر فرهنگ و هنر غرب سیطره داشت. در این زمان بود که فیلسوفان به مطالعۀ نمود توجه نشان دادند و بر نقش آن در شناخت، زیباشناسی و هنرهای بصری تأکید کردند. بخش نخست این مقاله شرحی است از تحول و تطور مفهوم نمود نزد فیلسوفان و اهمیت آن در پژوهش‌های فلسفی از یونان باستان تا قرن هجدهم. بخش دوم به تأثیر این تحول بر ظهور مکتب امپرسیونیسم می‌پردازد. فرضیۀ این مقاله مبتنی است بر این‌که ظهور این جنبش در قرن نوزدهم نتیجۀ دگرگونی‌هایی است که در مفهوم فلسفی «نمود» صورت پذیرفته. توجه صرف به جلوه‌های گذرای طبیعت و فروکاستن عناصر تابلو به تأثرات بصری و بازنمایی نور یکدست و رنگ‌های خالص در آثار امپرسیونیست‌ها همگی در خدمت بازنمایی نمود مرئی اشیاست.

کلیدواژه‌ها


آرنهایم، رودلف (1392)، هنر و ادراک بصری، روان‌شناسی چشم خلاق، ترجمۀ مجید اخگر، سمت، تهران.
افلاطون (1380)، دورۀ آثار، ترجمۀ محمد حسن لطفی، انتشارات خوارزمی، تهران.
بازن، آندره (1393)، سینما چیست؟، ترجمۀ محمد شهبا، انتشارات هرمس، تهران.
بُکولا، ساندرو (1393)، هنر مدرنیسم، گروه مترجمان، فرهنگ معاصر، تهران.
دانتو، آرتور کلمن (1394)، آن‌چه هنر است، ترجمۀ فریده فرنودفر، نشر چشمه، تهران.
شیلر، فریدریش (1385)، نامه‌هایی در تربیت زیباشناختی انسان، ترجمۀ محمود عبادیان، انتشارات اختران، تهران.
کاتینگم، جان (1393)، دکارت، ترجمۀ سید مصطفی شهرآیینی، نشر نی، تهران.
کانت، ایمانوئل (1383)، نقد قوۀ حکم، ترجمۀ عبدالکریم رشیدیان، نشر نی، تهران.
گراهام، گوردن (1383)، فلسفۀ هنرها، درآمدی بر زیبایی‌شناسی، ترجمۀ مسعود علیا، انتشارات ققنوس، تهران.
گیجر، جیسون (1392)، زیباشناسی و نقاشی، ترجمۀ زهرا قیاسی، انتشارات رشد آموزش، تهران.
لاکست، ژان (1392)، فلسفۀ هنر، ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی، نشر ماهی، تهران.
Barasch, Moshe (1998), Modern Theories of Art, II, From Impressionism to Kandinsky, Routledge, London & New York.
Basch, Victor (1921), Le maître-problème de l’esthétique, Revue philosophique de la France et de l’étranger, n° 7-8, juillet-août 1921.
Château, Dominique (1999), Arts plastiques, archéologie d’une notion, Éditions Jacqueline Chambon, coll. «Rayon art», Nîmes.
Debray, Régis (1992), Vie et mort de l’image, une histoire du regard en Occident, Gallimard, coll. «Folio essais», Paris.
Delacroix, Eugène (1923), Œuvres littéraires, t. I, Crès, Paris.
Fiedler, Konrad (1913), Schriften über Kunst, Band I, Piper & Co. München.
Fiedler, Konrad (1914), Schriften über Kunst, Band II, Piper & Co. München.
Foucault, Michel (2009), Manet and the Object of Painting, Tate Publishing, London.
Guérin, Michel (2003), Nihilisme et modernité, essai sur la sensibilité des époques modernes de Diderot à Duchamp, Éditions Jacqueline Chambon, coll. «Rayon art», Nîmes.
Guibet Lafaye, Caroline (2006), Phénoménologie de l’apparaître esthétique, Laval théologique et philosophique, vol. 62, n° 3, pp. 511-527.
Hegel, G. W. F. (1995), Cours d’esthétique, trad. fr. Jean-Pierre Lefebvre et Veronika von Schenck, Aubier, Paris.
Janson, H. W. (1992), A Basic History of Art, Harry N. Ahrams, New York.
Lageira, Jacinto (2006), L’esthétique traversée, Psychanalyse, sémiotique et phénoménologie à l’œuvre, Bruxelles.
Lambert, Jean-Henri (2002), Nouvel organon, Phénoménologie, tr. fr. Gilbert Fanfalone, Vrin, coll. «Bibliothèque des textes philosophiques», Paris.
Langer, Susanne K. (1953), Feeling and Form: A theory of Art, Charles Scribner’s Sons, New York.
Levinson, Jerrold (2006), Contemplating Art, Essays in Aesthetics, Oxford University Press, Oxford.
McGuckin, John Anthony (2008), The Orthodox Church, An Introduction to the History, Doctrine, and Spiritual Culture, Blackwell Publishing, Oxford.
Maldiney, Henri (2007), Philosophie, art et existence, Henri Maldiney, philosophie, art et existence, s.l.d. Chris Younès, Cerf, Paris.
Marion, Jean-Luc (1989), Réduction et donation, recherches sur Husserl, Heidegger et la phénoménologie, PUF, Paris.
Mehlis, Georg (1924) Plotin, Frommanns Verlag, Stuttgart.
Nietzsche, Friedrich (2014), Le livre du philosophe, études théorétiques, Flammarion, Paris.
Passeron, René (1962) L’œuvre picturale et les fonctions de l’apparence, Vrin, Paris.
Rescher, Nicholas (2010), Reality and its Appearance, Continuum, London & New York.
Schopenhauer, Arthur (2004), Le monde comme volonté et comme représentation, tr. fr. A. Burdeau, PUF, coll. «Quadrige», Paris.
Venturi, Lionello (Spring 1941), The Aesthetic Idea of Impressionism, The Journal of Aesthetics and Art Criticism, Vol. 1, No. 1, pp. 34-45.
Wicks, Robert (1993), Hegel Aesthetics: An Overview, The Cambridge Companion to Hegel, ed. Frederick C. Beiser, Cambridge University Press, Cambridge.
Wicks, Robert (2006), Routledge Philosophy Guidebook to Kant on Judgement, Routledge, London & New York.
Wicks, Robert (2013), European Aesthetics: A Critical Introduction from Kant to Derrida, Oneworld Publications, London.
Wilde, Oscar (1914), Opinions de littérature et d’art, tr. fr.