تمایزهای کیفی و کمی در سیر تحول ارسی‌های قاجاری تبریز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

مربی، عضو هیئت‌علمی دانشکده هنرهای اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

چکیده

ارسی­ها به ­عنوان یکی از مهم­ترین نورگیرها در معماری سنتی ایران به­شمار می­رود. شاید بتوان دوران قاجار را به­ عنوان عصر طلایی و یا نقطه­ی اوجی در ساخت و به­کارگیری ارسی­ها محسوب نمود. تبریز به­ عنوان یکی از مهم­ترین شهرهای دوران قاجار در بردارنده ارسی­های فراوانی است. طیف وسیع ارسی­های قاجاری تبریز از جنبه­های متفاوتی قابل تفکیک هستند. سوال اصلی این است که علاوه بر دسته­بندی تاریخی، چه مولفه­هایی در ارسی­های قاجاری تبریز برای طبقه­بندی آنها وجود دارد. با هدف رسیدن به پاسخ این سوال، در سه بازه­ی زمانی پیشنهادی در دوران قاجار، وجوه تمایز و مشابهت ارسی­ها در فراوانی، طرح و نقش، شکل کلی، رنگ شیشه­ها و تکنیک­های ساخت، مورد مطالعه قرار می­گیرد. این­که ارسی­ها متاثر از عوامل مختلف، دارای سیر تحول در این دوران سه گانه هستند، از فرضیات این مقاله به­شمار می­رود. شیوه­ی تحقیق، توصیفی تحلیلی و روش جمع­آوری اطلاعات کتابخانه­ای میدانی است. بررسی­های انجام گرفته نشان می­دهد، ارسی­های دوران اول، دوم و سوم با وجود مشابهت­هایی در بخش تکنیک ساخت، تمایزات چشم­گیری در فراوانی، طرح و نقش و شکل کلی دارند. اگر این تمایزات ارزش­گذاری کیفی و کمی شوند، سیر نزولی در تحول ارسی­های قاجاری تبریز از دوران اول تا دوران سوم قابل مشاهده است.
 

کلیدواژه‌ها


پیرنیا، محمدکریم (1381)، مصالح ساختمانی(آژند، اندود،آمود)، انتشارات سازمان­ میراث ­فرهنگی­ کشور، تهران.
حسینی، سید­حبیب، و دیگران (1387)، دایره المعارف عمومی رشته­های صنایع دستی ایران، جلد اول، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
زارعی، محمدابراهیم (1392)، سنندج شهر ارسی، بررسی روند شکل­گیری و گسترش هنر ارسی­سازی بر اساس نمونه های  موجود، نشریه مطالعات و معماری ایران، شماره 4 پاییز و زمستان، صص 130 - 109.
زمرشیدی، حسین (1365)، گره­چینی در معماری اسلامی و هنرهای دستی، نشر دانشگاهی، تهران.
عمرانی، بهروز، اسمعیلی سنگری، حسین (1385)، بافت تاریخی شهر تبریز، انتشارات سمیرا، تهران.
            کریمی، علی نقی، طلایی و توتونجانیان، ع (1386)، اطلس تجاری چوب­های جهان، آییژ، تهران.
مرادی، فرهاد (1393)، طراحی و اجرای اثر فلزی محیطی بر اساس فرم عودسوزهای سلجوقی، پایان نامه کارشناسی ارشد هنراسلامی، دانشگاه هنراسلامی تبریز.
مصاحبه با آقای صمد کریمی، استادکار، مرمت­گر و کارشناس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهر تبریز، تاریخ، 11/09/92.
نژاد ابراهیمی، احد (1392)، طرح مطالعات و پژوهش برای ارائه الگو­ی طرح مرمت و بازسازی خانه­های تاریخی تبریز، طرح پژوهشی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
نیکبخت، محسن (1389)، درودگری عمومی، انتشارات جان و خرد، تهران.
یوسفی، آمنه (1390)، قواره­بری در بناهای قاجار تهران، پایان­نامه کارشناسی ارشد هنر اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.