بازشناسی رقم نقاش در نسخ چاپ سنگی دورة قاجار مطالعة تطبیقی نسخة چاپ سنگی نوش‌آفرین گوهرتاج محفوظ در کتابخانة آستان قدس رضوی و آثار میرزا نصراله

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس‌ارشد نقاشی، دانشکدة هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران.

2 استادیار دانشکدة هنر و معماری، دانشگاه یزد، یزد، ایران.

چکیده

در نسخ مصور چاپ ‌‌سنگی- اگر نسخه افتادگی نداشته ‌باشد- نام و رقم کاتب در صفحة اول یا آخر آمده‌ است. این در حالی است که در بسیاری از این نسخ، نام هنرمند تصاویر ذکر نشده‌ است. نمونه‌ای از این مورد، نسخه‌‌‌‌ای از داستان عامیانة فارسی است به‌نام نوش‌آفرین گوهرتاج که با تاریخ کتابت 1308 ﻫ.ق. در کتابخانة آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود و یازده تصویر ماهرانه اما بی‌رقم دارد. در این پژوهش با هدف بازشناسی رقم هنرمند، تصاویر نسخة مذکور با آثار میرزا نصراله، هنرمند چاپ ‌سنگی قاجار، مقایسه شده‌ است. این بازشناسی، نه براساس وجود رقم نقاش، بلکه از طریق مطالعات تطبیقی و سبک‌شناسانه انجام شده‌ است. در این روش، به ویژگی‌ها و الگوهای مشترک موجود در آثار و به‌طور کلی شیوة کار هنرمند توجه شده است. با درنظرگرفتن این الگوهای مشترک، آثار بی‌رقم به وی نسبت داده‌ می‌شود. گردآوری مطالب در این پژوهش به‌صورت اسنادی و کتابخانه‌ای و در بخش تطبیق آثار، تکیه بر برداشت نگارندگان بوده ‌است. نتایج نشان می‌دهد در طراحی از عناصر مختلف و نیز شخصیت‌سازی، شباهت بسیاری میان شیوة میرزا نصراله و تصاویر نسخة مذکور وجود دارد. هم‌‌زمانی تاریخ چاپ اثر با سال‌های فعالیت نصراله این احتمال را قریب به یقین می‌نماید که تصاویر این نسخه را نیز وی خلق کرده است.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها


آدامز،لوری اشنایدر(1392)، روش‌شناسی هنر، ترجمۀ علی معصومی، نشر نظر، تهران.
بوذری،علی (1389)، قضای بی زوال-نگاهی تطبیقی به تصاویر چاپ سنگی معراج پیامبر(ص)، نشر دستان، تهران.
ذوالفقاری، حسن، مهرانفر، صدیقه (1390)، قصه‌شناسی نوش‌آفرین، جستارهایادبی، شمارة‌ 173، ص 81-98.
شگلوا، الیمپادا پاولونا (1388)، تاریخ چاپ سنگی در ایران، ترجمة پروین منزوی، معین، تهران.
کریم‌زاده تبریزی، محمدعلی (1370)، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند وعثمانی، جلد دوم، لندن.
غلامی، جلیسه (1390)، تاریخ چاپ سنگی در اصفهان، نشر مجلس، تهران.
مارزلف، اولریش (1390)، تصویرسازی داستانی در کتاب‌های چاپ سنگی فارسی، ترجمة شهروز مهاجر، نشر نظر، تهران.
منزوی، احمد (1347)،  فهرست نسخه‌های خطی فارسی جلد 5، مؤسسة فرهنگی منطقه‌ای، تهران.
منابع تصاویر
نسخة چاپ سنگی اسکندرنامه، متعلق به 1316 ﻫ.ق.، محفوظ در کتابخانة ملی ایران، شمارة بازیابی 6589-6 .
نسخة چاپ سنگی نوش‌آفرین گوهرتاج، متعلق به 1308 ﻫ.ق.، محفوظ در کتابخانة آستان قدس رضوی، شمارة 43660.
نسخة چاپ سنگی خمسة نظامی، متعلق به 1300-1301 ﻫ.ق.، محفوظ در کتابخانة آستان قدس رضوی.