تنوع نقوش گیاهی در نقاشی دیواری عصر زندیه در شیراز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 استادیار دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

استفاده از نقاشی دیواری یکی از شیوه‌های متداول تزیینات معماری در بناهای دورۀ زندیه در شیراز بوده است. از آنجا که فضای غالب دیوارنگاره‌های دورۀ زندیه با نقوش گیاهی پوشیده است، موضوع این مقاله نیز به بررسی و تحلیل کیفی این نقوش محدود شده است. بدین منظور، ابتدا آثار اصیل نقاشی دیواری در ارگ کریم‌خان، تکیۀ هفت‌تنان و عمارت کلاه‌فرنگی باغ نظر شناسایی و سپس تنوع نقوش گیاهی موجود در آنها زیر عناوین ترنج، گل و بوته‌، گل و پرنده و اسلیمی و ختایی طبقه‌بندی و بررسی شده است.
این پژوهش به شیوۀ توصیفی‌تحلیلی و بر مبنای مشاهدات میدانی و مطالعات کتابخانه‌ای نوشته شده است. همچنین نشان می‌دهد در نقاشی ‌دیواری‌های دورۀ زندیه به‌خوبی از تنوع نقوش گیاهی استفاده شده است. ظرافت طراحی این نقوش بسیار چشمگیر است و از این نظر، با نمونه‌های نقاشی تزیینی در ابعاد کوچک در همین دوره قابل مقایسه خواهد بود. استفاده از قاب‌بندی منظم و متوازن نیز بر کیفیت طراحی این نقاشی‌ها افزوده است. همچنین تقارن، تقریباً در طراحی تمامی ترنج‌ها و اسلیمی و ختایی‌ها و غالب گل ‌و بوته‌ها رعایت شده است و ارتباط نقش‌ها در سطوح اتاق یا ایوان، به‌خوبی محفوظ مانده است. مجموعۀ این نکات، بیش‌ازپیش بر ارزش تزیینی و آرایشی نقاشی دیواری در دورۀ زندیه دلالت می‌کند.
 

کلیدواژه‌ها


آریان‌پور، علیرضا (1365)، پژوهشی در شناخت باغ‌های ایران و باغ‌های تاریخی شیراز، تهران: گلشن.
اتینگهاوزن، ریچارد؛ یارشاطر، احسان (1379)، اوج‌های درخشان هنر ایران، ترجمۀ رویین پاکباز و هرمز عبداللهی، تهران: آگه.
بهروزی، علی‌نقی (1354)، بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز، شیراز: ادارۀ کل فرهنگ و هنر استان فارس.
حسین‌پور، محمد (1389)، شهرنشینى و شهرسازى در عهد زندیه، تحلیلى در ترکیب عناصر معمارى و شهرسازى مجموعۀ زندیه، زندیه (مجموعه مقالات)، ج2، به کوشش محمدعلی رنجبر و علی‌اکبر صفى‌پور، شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
سامی، علی (1363)، شیراز شهر جاویدان، شیراز: نوید.
سیف، هادی (1379)، نقاشی روی گچ، تهران: سروش.
شریف‌زاده، سیدعبدالمجید (1381)، دیوارنگاری در ایران (دورۀ زند و قاجار)، تهران: مؤسسۀ صندوق تعاون سازمان میراث فرهنگی کشور.
شفیعی، فاطمه؛ اسفندیاری‌پور، هوشنگ (1384)، جلوه‌گاه هنر و معماری در ارگ کریم‌خانی، شیراز: سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان فارس.
کمالی، علی‌رضا (1385)، دیوارنگاری در ایران، تهران: زهره.
مصطفوی، سیدمحمدتقی (1343)، اقلیم پارس، تهران: انجمن آثار ملی.
نصر، طاهره (سها) (۱۳۸۷)، جستاری در شهرسازی و معماری زندیه، شیراز: نوید شیراز.
نعمتی، محمد (1389)، مشخصات معماری دورۀ زندیه، زندیه (مجموعه مقالات)، ج 2، به‌کوشش محمدعلی رنجبر و علی‌اکبر صفى‌پور، ­شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
نوایی، کامبیز؛ حاجی قاسمی، کامبیز (1390)، خشت و خیال، شرح معماری اسلامی ایران، تهران: سروش.