مطالعۀ فلزکاری سلجوقی با تکیه بر رویکرد ویکتوریا دی. الکساندر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشگاه هنر تهران، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد پژوهش هنر، دانشکدۀ هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

چکیده

ویکتوریا دی. الکساندر، جامعه‎شناس معاصر، در نقد و تکمیل دو رویکرد بازتاب و شکل‎دهی که به تأثیر و تأثر جامعه و هنر می‌پردازد، «الماس فرهنگی تعدیل‌شدۀ» خود را ارائه می‌کند و به نقش کلیدی توزیع‎کنندگان جامعۀ هنری تأکید می‎ورزد. یکی از هنرهای شاخص ایرانی فلزکاری است که در دورۀ سلجوقی فراز و رفعت بی‎نظیری در تاریخ هنری ایران رقم می‌زند. نوآوری، پیوند و تکامل از خصوصیات هنر این دوره است که جا دارد در جهت دریافت سیر تحول و تکاملی جامعه و هنر ایران بررسی شود. این پژوهش، به شیوۀ تاریخی‌توصیفی و تحلیلی، در بخش تولید، نظام صنفی جامعه و جایگاه  فلزکاران به وجه شکل‎دهی جوامع هنری رهنمون می‎شود. مصرف‎کنندگان و مخاطبان نیز طبقۀ متوسط جامعه، سلاطین و درباریان معرفی شده‌اند که بر پایۀ نوع تقاضا بر جامعۀ هنری سلجوقی نفوذ کرده‎اند. در ادامه و براساس نقش مهم توزیع‎کنندگان و حامیان هنری، چگونگی شکل‎گیری و ارتباط این جوامع و سبک سلجوقی بررسی و به دلیل نداشتن منابع کافی، جامعۀ آماری شامل بیست اثر فلزی از دورۀ سلجوقی و ساسانی انتخاب شد. در ادامه، با ارائۀ نمودارهایی، فلزات، تکنیک‌های ساخت و تزیین آثار مقایسه‌ شده و درنهایت، نظام توزیع سلجوقی پاسخ ساختار اسلامی جامعه را یافته است.
 
 
 

کلیدواژه‌ها


آژند، یعقوب (1388)، «اصل واق در نقاشی ایرانی»، هنرهای زیبا، شمارۀ 15، صص 38-5.
آقاجانوف، سرگی (1383)، شهر، تجارت و پیشهوری در عصر سلجوقیان، ترجمۀ لقمان بایمت‎اف، «کتاب ماه علوم و فنون»، شمارۀ 80 و 81، صص ۵۵-49.
اتینگهاوزن، ریچارد (1376)، «هنر ایران در دورۀ سلجوقی»، کیهان فرهنگی، ترجمۀ یعقوب آژند، شمارۀ 139، صص ۵۶-۵۰.       
اتینگهاوزن، ریچارد و گرابر، الگ (1378)،  هنر و معماری اسلامی، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: سمت.
احسانی، محمدتقی (1368)، هفت‌هزار سال هنر فلزکاری در ایران، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
اشپولر، برتولد (1369)، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمۀ مریم میراحمدی، جلد دوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
الکساندر، ویکتوریا دی (1384)، شکلگیری هنر در جامعه، ترجمۀ پریسا شبانی، http://www.ensani.ir، بازیابی‌شده در 10خرداد1394.
الکساندر، ویکتوریا دی (1393)، جامعه‌شناسی هنرها: شرحی بر اشکال زیبا و مردم‌پسند هنرها،ترجمۀ اعظم راودراد، مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
ایروین، روبرت (1389)، هنر اسلامی، ترجمۀ رؤیا آزادفر، تهران: سورۀ مهر.
باسورث، دارلی‌دران و همکاران (1376)، سلجوقیان، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: مولی.
پوپ، آرتور اپهام؛ آکرمن، فیلیس (1387)، سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز، ویرایش زیرنظر سیروس پرهام، جلد ششم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
پوپ، آرتور اپهام (1380)، شاهکارهای هنر ایران، ترجمۀ پرویز ناتل خانلری، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
حیدرآبادیان، شهرام؛ عباسی فرد، فرناز (1388)، هنر فلزکاری اسلامی، تهران: سبحان نور.
دیماند، موریس اسون (1383)، راهنمای صنایع اسلامی، ترجمۀ عبدالله فریار، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
رامین، علی (1387)، مبانی جامعه‌شناسی هنر، تهران: نی.
زمانی، عباس (1355)، تأثیر هنر ساسانی در هنر اسلامی، تهران: انتشارات ادارۀ کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر.
ستارزاده، ملیحه (1384)، سلجوقیان (۵۹۰-۴۳۱ ه.ق.)، تهران: سمت.
غزالی، ابوحامد محمد (1380)، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، جلد اول، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فروزانی، سید ابوالقاسم (1393)، سلجوقیان: از آغاز تا فرجام، تهران: سمت.
فریه، ر.دبلیو (1374)، هنرهای ایران، ترجمۀ پرویز مرزبان، تهران: فرزان روز.
کاتلی، مارگریتا؛ هامبی، لوئی (1392)، هنر سلجوقی و خوارزمی، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: مولی.
کونل، ارنست (1376)، هنر اسلامی، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: مولی.
گرابار، الگ (1379)، تاریخ ایران از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان، ترجمۀ حسن انوشه، جلد پنجم، تهران: امیرکبیر.
لک‎پور، سیمین (1375)، سفیدروی، تهران: ناشر سازمان میراث فرهنگی کشور.
لمبتون، آن ک.س (1391)، سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: امیرکبیر.
لمبتون، آن (1386)، تداوم و تحول در تاریخ میانۀ ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: نی.
لویک، نیکولاس (1383)، سکههای سلجوقی، ترجمۀ احمد قاسمی،کتاب ماه هنر، شمارۀ 77 و 78، 143-138.
محمدحسن، زکی (1377)، هنر ایران در روزگار اسلامی، ترجمۀ محمدابراهیم اقلیدی، تهران: صدای مهاجر.
محمدحسن، زکی (1384)، چین و هنرهای اسلامی، ترجمۀ غلامرضا تهامی، تهران: فرهنگستان هنر.
مورگان، دیوید (1373)، ایران در قرون وسطی 1040-1797، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: طرح نو.
نظام‎الملک، ابوعلی‎حسن (1384)، سیاستنامه (سیرالملوک)، به اهتمام جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
وارد، ریچل (1384)، فلزکاری اسلامی، ترجمۀ مهناز شایسته‎فر، تهران: مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی.
وولف، هانس (1384)، صنایع‌دستی کهن ایران، ترجمۀ سیروس ابراهیم‌زاده، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
ویلسون، اوا (1390)، طرحهای اسلامی، ترجمۀ محمدرضا ریاضی، تهران: سمت.
هیلن‎براند، رابرت (1387)، هنرومعماریاسلامی،ترجمۀ اردشیر اشراقی، تهران: روزنه.
Melikian - Chirvani, Assadullah Souren (1982), Islamic Metalwork From The Iranian World 8th _18 the Centuries, H M S O, London.
Taragan, Hana (2005), the “Speaking” Inkwell From Khurasan: Object As“World” In Iranian Medieval Metalwork, Muqarnas, Book 22, 29-44.