مطالعه و شناخت حجاری ستون‌های سنگی مساجد قاجاری* (مطالعة موردی: مسجد حاج شهبازخان و دولتشاه در کرمانشاه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

2 کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی گرایش دورة اسلامی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

3 استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

مساجد همواره طی دوران اسلامی به‌گونه‌ای خاص تجلیگاه ذوق و مهارت خالصانة هنرمندان بوده و همچون بومی بزرگ مجموعه‌ای از هنرهای رایج هر عصر را به‌نمایش می‌گذاشته است. با آغاز سلسلة قاجاریه، آرایه‌کاران این دوره به پیروی از سفارش‌دهندگان و بانیان اصلی آثار معماری، گرایش آشکاری به بهره‌گیری از تزیینات سنگی در معماری بناهای این دوره داشته‌اند. حجاری ستون‌های سنگی نمونه‌های پرشماری است که در مساجد قاجاری حاج‌شهبازخان و دولتشاه در کرمانشاه مشاهده می‌شود. بررسی، مطالعه و مقایسة هر یک با نمونه‌های شاخص در شهر شیراز، سنندج و اصفهان در دورة قاجار و زندیه بازشناسی هویت فرهنگی را در پی دارد. بر این اساس، پژوهش حاضر با توجه به خلأ نسبی موجود در این زمینه، بر مبنای بررسی‌های میدانی و مطالعات کتابخانه‌ای، سپس با بهره‌گیری از روش‌های توصیفی- تحلیلی و مطالعات تطبیقی به چگونگی ارتباط بین تزیینات حجاری ستون‌های مساجد در دورة قاجار می‌پردازد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، حجاری ستون‌های مساجد مورد نظر با نمونه‌های هم‌دوره در شیراز و اصفهان از نظر سبک و محتوا ارتباط نزدیکی دارد. ریشة اصلی این‌گونه تزیین در هنر ایران باستان به‌خصوص ستون‌سازی دورة هخامنشی است.
 
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها


منابع
اسکارچیا، جیان روبرتو (1376)، هنر صفوی، زند و قاجار، ترجمة یعقوب آژند، انتشارات مولی، تهران.
بختیاری، پردیس و افهمی، رضا (1390)، هنر ایران عصر قاجار، کتاب ماه هنر، شمارة 162، ص 50-57.
پرویزی، اکبر (1384)، نگاره‌های تکیة معاون‌الملک کرمانشاه، فصلنامة نگره، شمارة 15، ص 71-85.
حاجی‌قاسمی، کامبیز (1383)، گنجنامه، فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، دفتر دوم، مساجد اصفهان، جلد دوم. تهران.
زابلی‌نژاد، هدی (1387)، بررسی نقوش اصیل قاجاری، مجلة فرهنگ و هنر، شمارة 78، ص 140-169.
فسایی، میرزا حسن (1378)، فارسنامة ناصری، به تصحیح منصور رستگار فسایی، چاپ سوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
مبینی، مهتاب و دادور، ابوالقاسم (1390)، ستون، نماد قدرت در معماری هخامنشی، نشریة نگره، شمارة 19، ص 81-93.
محمدپناه، بهمن (1386)، کهن‌دیار، نشر سبزان، تهران.
موسوی‌حاجی، سید رسول و مازیار نیک‌بر (1390)، هنرهای کاربردی دورة اسلامی، سمت، تهران.
میرداودی، پیرزاد (1374)، سیر تحول ستون‌های تاریخی و تأثیر آن بر ستون‌های صدر اسلام، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران.
 
Baussani, A. (1992), The Qajar Period: An Eposh of Decadence, ln Qajar lran: Political, Social and Caltural Change 1800 – 1925, E. Bosworth and C. Hillenbrand (eds), Costa Mesa: Mazda.
Diba, L.S. (1999), Royal Persion Painthings, Qajar Epoch tauris publishers, New York & London.
Lerner, J. (1992), A rock relief of Fath Ali Shah in Shiraz, Ars Orientalis, 21, pp. 31-34.
Luft, J.P. (2001), The Qajar Rock Reliefs