بررسی جهت‌گیری نظام نقاشی در دوران انقلاب مشروطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز، تهران، ایران

2 استادیار دانشکدۀ سینما و تئاتر، دانشگاه هنر، تهران، ایران

3 استادیار، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

در مواجهه با سپیده­دم تجدد ایرانی در عصر مشروطه می­توان پرسید آیا انقلاب مشروطه­ ایران، سرآغازی برای تحولات هنری بوده است یا خیر؟ دربار قاجار پیش از این به مدرنیزاسیون از بالا رو آورده بود که در پی آن، نظام نقاشی ایران، عناصری از بیرون را پذیرفته و حرکت به‌سوی نقاشی واقع­گرایانه را آغاز کرده بود. در این پژوهش، با اتخاذ دیدگاهی تاریخی و جامعه­شناختی تلاش شده است نشان ­داده شود دربار در چه شرایطی سلیقۀ هنری خود را بروز و تغییر داد و چگونه تحولات فرم­شناختی را به خدمت در ­آورد. با تعلیق این حکم کلی که نظام نقاشی دورۀ قاجار، درباری است و دربار هم نمی­تواند به تجدد فرهنگی کمک چشمگیری کند، می­توان مشاهده کرد بستری برای تجدد نقاشی فراهم شد؛ ولی نیروهای مخالفِ دربار، حتی بعد از انقلاب، حمایت چندانی از نقاشی نکردند. در این بین، ناتورالیسم ایرانی نیز از طرح مفاهیم صریح اجتماعی فاصله می­گرفت. به نظر می­رسد دوری مبارزان عصر مشروطه از هنرهای تجسمی و شکل‌نگرفتن نقاشی متعهد را بتوان ناشی از عواملی همچون موانع مذهبی در پیوند مشروطه­خواهان با هنرهای جدید، اقتصاد خاص و اغلب اشرافی نقاشی و مسائلی از این دست دانست. در این نوشتار، با معرفی جایگاه هنرمند، نقاشان عصر یادشده در کارکردی که در بدنۀ اجتماع دارند، قالب­بندی می­شوند.
 
 

کلیدواژه‌ها


آبراهامیان، یراواند (1389)، تاریخ ایران مدرن، ترجمۀ محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
آبراهامیان، یراواند (1392)، ایران بین دو انقلاب از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ترجمۀ کاظم فیروزمند و دیگران، تهران: مرکز.
آجودانی، ماشاءالله (1385)، یا مرگ یا تجدد (دفتری در شعر و ادب مشروطه)، تهران: اختران.
آجودانی، ماشاءالله (1387)، مشروطۀ ایرانی، تهران: اختران.
اخگر، مجید (1391)، فانی و باقی:درآمدی انتقادی بر مطالعۀ نقاشی ایرانی، تهران: نشر حرفه هنرمند.
آدمیت، فریدون (1357)، اندیشه­های میرزاآفاخان کرمانی، تهران: پیام.
آژند، یعقوب (1390)،میرزا محمدخان غفاری کمال­الملک، تهران: امیرکبیر.
آژند، یعقوب (1390)، میرزا ابوالحسن­خان غفاری صنیع­الملک، تهران: امیرکبیر.
اشرف، احمد؛ بنوعزیزی، علی (1388)، طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران، ترجمۀ سهیلا ترابی فارسانی، تهران: نیلوفر.
بهنام، جمشید (1391)، ایرانیان و اندیشۀ تجدد، تهران: فرزان روز.
توکلی طرقی، محمد (1382)، تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ: مجموعه مقالات، تهران: تاریخ ایران.
خاتمی، محمد (1375)، فراماسونری، تهران: کتاب صبح.
دهباشی، علی؛ بهنام شباهنگ، داراب (1366)، یادنامۀ کمال­الملک، تهران: چکامه.
ذکاء، یحیی (1382)، زندگی و آثار استاد صنیع­الملک ابوالحسن غفاری (1229-83 ق)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
رحیمووا، ز. ی. و پولیاکووا، آ (1382)، نقاشی و ادبیات ایرانی، ترجمۀ زهره فیضی، تهران: روزنه.
سپهران، کامران (1388)، تئاترکراسی در عصر مشروطه (1304-1285)، تهران: نیلوفر.
شورای سازمان‌دهی و اطلاع­رسانی میراث مطبوعات ایران (1387)، نخستینه­های مطبوعات، گزیدۀ شماره­های اول نشریه­های عهد قاجار، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه­ی ملی جمهوری اسلامی ایران.
فلور، ویلم؛ چلکووسکی، پیتر؛ اختیار، مریم (1381)، نقاشی و نقاشان دورۀ قاجاریه، ترجمۀ یعقوب آژند ، تهران: ایل شاهسون بغدادی.
فوران، جان (1392)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال­های پس از انقلاب اسلامی، ترجمۀ احمد تدین، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
کریمی حکاک، احمد (1389)، طلیعۀ تجدد در شعر فارسی، ترجمۀ دکتر مسعود جعفری، تهران: مروارید.
کریم­زاده تبریزی، محمدعلی (1369)، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران، تهران: ساتراپ.
کسروی، احمد (1354)، تاریخ مشروطۀ ایران، تهران: امیرکبیر.
گلبن، محمد (1386)، سرگذشت و آثار تصویرگر بزرگ میرزا ابوتراب­خان غفاری کاشانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر ایرانی.
میرسپاسی، علی (1393)، تأملی در مدرنیتۀ ایرانی، ترجمۀ جلال توکلیان، تهران: ثالث.
میلانی ، عباس (1387)، تجدد و تجددستیزی در ایران، تهران: اختران.
ویتفوگل، کارل آوگوست (1391)، استبداد شرقی (بررسی تطبیقی قدرت تام)، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: ثالث.
یغمایی، اقبال (1357)، شهید راه آزادی: سیدجمال‌الدین واعظ اصفهانی، تهران: توس.
.http://www.kamalalmolk.info سایت موزه ملی ملک 
Diba, Layla S (2012), Muhammad Ghaffari: The Persian painter of modern life, Iranian Studies, Volume 45, Number 5, pp???????654.
Roxburgh, David j (2014), Troubles with Perspective: Case Studies in Picture-Making from Qajar Iran, Art History in the Wake of the Global Turn, Clark Studies in the Visual Arts, Yale University Press, USA, New Haven and London.