تأثیر نگارگری ایرانی بر عناصر بصری حمزه‌نامه با تأکید بر مکتب تبریز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد پژوهش هنر، مؤسسۀ غیرانتفاعی کمال‌الملک نوشهر، نوشهر، ایران

2 دکترای پژوهش هنر، عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی قائمشهر، قائمشهر، ایران

چکیده

ایران، ازجمله ملل و نژادی است که طی قرون متمادی با هند در ارتباط بوده و در هنر و فرهنگ آنها نفوذ کرده‌ است. یکی از دوره‌های طلایی هنر و فرهنگ ایران، در اوایل دوران صفویه در تبریز بود؛ زمانی که شاه طهماسب از هنر روی برگردانید، برخی از هنرمندان به دعوت همایون پادشاه گورکانی به هند رفتند و هستۀ اصلی مکتب نگارگری مغولی هند را بنیان گذاشتند. بدین ترتیب، مهم‌ترین اثر این مکتب، حمزه‌نامه، تحت تأثیر شدید نگارگری ایرانی و تحت نظارت نگارگران ایرانی خلق شد. بر این اساس، پژوهش حاضر به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد که چه عناصری از مکتب نگارگری تبریز 2 در تصاویر حمزه‌نامه مشاهده شدند؟ و تأثیرات دیگر مکاتب نگارگری ایرانی بر تصاویر حمزه‌نامه چیست؟
با هدف دسته‌بندی برخی از این عناصر تصویری، روش تحقیق توصیفی- تطبیقی است و نتایج نشان می‌دهد عناصر تصویری نگاره‌های حمزه‌نامه تشابهات بسیاری با نگاره‌های مکتب تبریز 2 دارد؛ زیرا بسیاری از عناصر گیاهی، تلفیقی، جانوری و سماوی در حمزه‌نامه با شباهت فراوانی با همین عناصر در مکتب نگارگری تبریز 2 ترسیم شده‌اند. علاوه بر آن، تأثیرات دیگر مکاتب نگارگری ایرانی نیز بر نگاره‌های حمزه‌نامه مشاهده می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها


 
استرانگ،سوزان (1388)، «گل در هنر مغول»، ترجمۀ پروین مقدم، مجموعه مقالات همایش طبیعت در هنر شرق، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
اسکارچیا، جیان روبرتو (1390)، تاریخ هنر ایران 10؛ هنر صفوی، زند، قاجار، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: مولی.
اشرفی، م.م. (1384)، سیرتحول نقاشی ایرانی سدۀ 16 میلادی، ترجمۀ زهره فیضی، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
افضل طوسی، عفت السادات (1393)، طبیعت در هنر باستان، تهران: دانشگاه الزهرا.
اکبری، تیمور و کاشانی، پوریا (1388)، تاریخ نقاشی و مینیاتور در ایران، تهران: سبحان نور.
بروس میت فورد، میراندا (1388)، فرهنگ مصور نمادها و نشانه‌ها در جهان، ترجمۀ ابوالقاسم دادور و زهرا تاران، تهران: دانشگاه الزهرا.
پاشازانوس، محرمعلی وفدوی، محمد (1387)، «تأثیر متقابل تصویرسازی ایران و هند در عصر صفویه»، نشریۀ ماه هنر، شمارۀ 126، 46-52.
پاکباز، رویین (1383)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران: زرین و سیمین.
پوپ، آرتور ابهام (1384)، سیر و صور نقاشی ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: مولی.
تاراچند (1374)، تأثیر اسلام در فرهنگ هند، ترجمۀ علی پیرنیا و عزالدین عثمانی، تهران: پاژنگ.
تسلیمی، نصرالله (1390)، سیر هنر در تاریخ 1دورۀ پیش‌دانشگاهی، تهران: نشر کتاب‌های درسی ایران.
حسینی، عباس (1393)، «نقش هنرمندان مکتب صفوی در شکل‌گیری مکتب نگارگری گورکانی هند» (بررسی موردی یک نمونه از آثار مکتب گورکانی: حمزه‌نامه)»، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و هند، جلد 5، قم: مجمع ذخایر اسلامی.
حسینی، مهدی (1384)، «حمزهنامه»، نشریۀ خیال شرقی، کتاب اول، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
دادور، ابوالقاسم و منصوری، الهام (1390)، درآمدی بر اسطوره‌ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان، تهران: دانشگاه الزهرا.
دبیلو، فریه. ر (1374)، هنرهای ایران، ترجمۀ پرویز مرزبان، تهران: فرزان روز.
ذکرگو، امیرحسین (1372)، «ردپای هنر ایران در فرهنگ هند»، مجلۀ نامۀ فرهنگ، شمارۀ 10 و 11، 130-137.
ذکرگو، امیرحسین (1393)، پرندههای اساطیری در هنرهای بودایی و هندویی، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
راجرز، ام. جی (1382)، عصر نگارگری سبک مغول هند، ترجمۀ جمیله هاشم‌زاده، تهران: دولتمند.
رهنمون، پوپک و اسلامی، مونا (1387)، «حمزه‌نامه؛ عظیم‌ترین مجموعۀ مصور گورکانی»، نشریۀ نامۀ هنرهای تجسمی و کاربردی، دورۀ جدید، شمارۀ 1، 65-76.
عفیفی، رحیم (1383)، اساطیر و فرهنگ ایران، تهران: توس.
غروی، مهدی (1348)، «حمزه‌نامه؛ بزرگ‌ترین کتاب مصور فارسی»، نشریۀ هنر و مردم، دورۀ 8، شمارۀ 34، 31-85.
غروی، مهدی (1376)، «حمزه‌نامه نهاد آغازین در روابط هنری ایران و شبه‌قاره»، نشریۀ کتابداری، شمارۀ 26، 95-112.
غلامحسین‌زاده، غلامحسین؛ ذوالفقاری، حسن و فرخی، فاطمه (1389)، «ساختارشناسی بن‌مایه‌های حمزه‌نامه»، نشریۀ نقد ادبی، شمارۀ 11و 12، پاییز و زمستان، 205-232.
کریون، روی سی (1388)، تاریخ مختصر هنر هند، ترجمۀ فرزان سجودی و کاوه سجودی، تهران: فرهنگستان هنر.
کفشچیان مقدم، اصغر و یاحقی، مریم (1390)، «بررسی عناصر نمادین در نگارگری ایرانی»، نشریۀ باغ نظر، سال هشتم، شمارۀ نوزدهم، 65-76.
کن بای، شیلا (1391)، نقاشی ایرانی، ترجمۀ مهدی حسینی، تهران: دانشگاه هنر.
کنگرایی، منیژه (1388)، مجموعه مقالات همایش طبیعت در هنر شرق، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
کوپر، جی .سی (1392)، فرهنگ نمادهای آیینی، ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: انتشارات علمی.
کوماراسوآمی، آناندا (1382)، مقدمه‌ای بر هنر هند، ترجمۀ امیرحسین ذکرگو، تهران: روزنه.
گری، بازل (1385)، نقاشی ایرانی، ترجمۀ عربعلی شروه، تهران: دنیای نو.
ولش، کری استوارت و ذکاء، یحیی (1373)، مینیاتورهای مکتب ایران و هند، احوال و آثار محمد زمان، ترجمۀ زهرا احمد و دیگران، تهران: فرهنگسرا (یساولی).
هال، جیمز (1390)، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
 
Akhavan, Zahra. F (1989), the problems of the mughul manuscript: A Reconstruction, Harvard University.
Canby, Shila R (2011), The Shahnama of Shah Tahmasp, The Metropolitan Museam of art, New York.
Dr. Daljeet and Prof. P.C. Jain, (2006), Indian Miniature painting, Published Brij Basi Art press LTD, New Delhi.
Seyller, John (2002), the Adventures of Hamza, Freer Gallery of Art and Arthur M.sackler Gallery of Art, Washington.
Smith, Vincent Arthur (2010), Art of India, Park stone press international, New York.
Titley, N (1983), Persian Miniature Painting, London.
Welch, S.C (1963), The Art of Mughul India, H.N. Abrams, New York.
www.metmuseum.org