مطالعۀ تطبیقی سفال کوباچۀ ایران (صفویه) و سفال ایزنیک ترکیه (عثمانی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد پژوهش هنر، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 استادیار دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

شباهت سفالینه‌های کوباچۀ تبریز دورۀ صفویه با سفالینۀ ایزنیک ترکیه در دورۀ عثمانی این سؤال را پدید می‌آورد که علل تشابه این دو گونه سفالینه چه بوده و کدام‌یک بر دیگری تأثیر گذاشته است؟ شیوۀ ساخت این ظروف، تزئینات ظروف سفالی ایران و ایزنیک و رنگ‌های مشترک، حکایت از تأثیر متقابل آنها در دوره‌های زمانی خاص دارد. هدف تحقیق، شناسایی نمونه‌های مشابه در ایران و ترکیه و بررسی علل احتمالی تأثیر‌پذیری این دو گونه سفالینه از یکدیگر است. ظروف کوباچه که با نقوش ختایی و رنگ‌های متنوع تزئین ‌شده‌، در ایزنیک ترکیه نیز با اشتراکاتی در طرح و رنگ دیده می‌شود. این مقاله، ابتدا به معرفی دو گونۀ سفال کوباچه و ایزنیک پرداخته است. سپس با بررسی روابط و مراودات فرهنگی و سیاسی دو کشور، به عوامل احتمالی تأثیر‌گذار سفال کوباچه بر سفال ایزنیک و تبیین اشتراکات در تزئین و رنگ پرداخته است. یافته‌های تحقیق نشان داد مهاجرت عده‌ای از هنرمندان تبریزی به ترکیه و پس از آن، حملۀ عثمانی‌ها در چالدران و سپس، دستیابی آنها به خزانۀ دولت صفوی در تبریز و به‌غنیمت‌بردن آثار هنری و هنرمندان آن منطقه به پایتخت عثمانی، باعث تأثیرپذیری سفالینه‌های ایزنیک از سفال کوباچه شده است.
 

کلیدواژه‌ها


 آژند، یعقوب (1389)، «تأثیر هنرمندان مکتب تبریز در شکل‌گیری و گسترش مکتب استانبول»، نشریۀ هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، شمارۀ 41، صص 33-38.
 آقا قدسی، عباسقلی (1382)، گلستان ارم، وزارت امور خارجه، تهران.
 اسمیت، ادوارد لویی (1381)، فرهنگ اصطلاحات هنری، ترجمۀ فرهاد گشایش، چاپ دوم، تهران: عفاف.
 اوزون چارشلی، اسماعیل حقی (1379)، تاریخ عثمانی (از فتح استانبول تا مرگ سلطان سلیمان قانونی)، ترجمۀ ایرج نوبخت، جلد دوم، چاپ دوم، تهران: کیان.
 باربارو، زنو، کنتارینى، آنجوللو، آلساندری و بازرگان ونیزی (1349)، سفرنامۀ ونیزیان در ایران، ترجمۀ منوچهر امیری، چاپ اول، تهران: خوارزمی.
 بلر، شیلا و بلوم، جاناتان (1381)، هنر و معماری اسلامی، ترجمۀ یعقوب آژند، چاپ اول، تهران: فرهنگستان هنر.
 جکسون، پیتر و لاکهارت، لورنس (1387)، تاریخ ایران کمبریج دورۀ صفوی، ترجمۀ تیمور قادری، جلد ششم، تهران: مهتاب.
 جیمز، دیوید (1389)، مقدمه‌ای بر هنر اسلامی، ترجمۀ محمد ابراهیم زارعی، چاپ اول، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
 دوری، کارل.جی (1368)، هنر اسلامی، ترجمۀ رضا بصیری، چاپ دوم، تهران: یساولی.
 دیماند، س.م، (1365)، راهنمای صنایع اسلامی، ترجمۀ عبدالله فریار، تهران: علمی و فرهنگی.
 رایس، تامارا تالبوت (1372)، هنرهای باستانی آسیای مرکزی، ترجمۀ رقیه بهزادی، چاپ اول، تهران: انتشارات تهران.
 رفیعی، لیلا (1377)، سفال ایران، چاپ اول، تهران: یساولی.
 عالی افندی، مصطفی (1369)، مناقب هنروران، ترجمه و تحشیۀ دکتر توفیق هاشم پور سبحانی، چاپ اول، تهران: سروش.
 فرخ‌فر، فرزانه؛ خزایی، محمد و حاتم، غلامعلی (1390)، «جایگاه هنرمندان کتاب‌آرای ایرانی در کارگاه‌های هنر توپقاپی سرای»، با استناد به دفاتر اهل حرف عثمانی سدۀ دهم، دو فصلنامۀ علمی پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شمارۀ پانزدهم، صص 35-52.
 فریه، ر. دبلیو (1374)، هنرهای ایران، ترجمۀ پرویز مرزبان، تهران: فرزان.
 فضائلی حبیب‌الله (1350)، اطلس خط، اصفهان: انجمن آثار ملی اصفهان.
 قاسمی، زهرا و شیرازی، علی اصغر (1391)، «بررسی تأثیرات شیوه‌های ساخت و تزئین ظروف سفالی و سرامیکی صفوی بر نمونه‌های ساخته‌‌شده در دورۀ قاجار»،  فصلنامۀ علمی پژوهشی نگره، شمارۀ 24، صص 83 -67.
 گلمبک، لیزا (1385)، «صنعت سفال صفویۀ کرمان»، ترجمۀ فریبا کرمانی، مجلۀ اثر، شمارۀ 40 و41، صص 167 -151.
 محمدحسن، زکی (1363)، تاریخ صنایع ایران (بعد از اسلام)، ترجمۀ محمد علی خلیلی، چاپ دوم، تهران: اقبال.
 محمدحسن، زکی (1384)، چین و هنرهای اسلامی، ترجمۀ غلامرضا تهامی، چاپ اول، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
 محمدی‌فر، یعقوب و بلکمی، بهزاد (1387)، «هنر سفالگری در دورۀ صفویه، بررسی تکنیک و نقش‌مایه‌های هنری»، نشریۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 35، صص 102 -93.
 مهجور، فیروز (1388)، ایران، «خاستگاه سفالینه گونه موسوم به کوباچه»، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، مطالعات باستان‌شناسی.
 نفیسی، نوشین دخت (1384)، حضور طبیعت در چینی‌های آبی و سفید، چاپ اول، تهران: فرهنگستان هنر.
 
 Allan, James.W (1991), Islamic ceramics, Ashmolean museum oxford, London.
 Atasoy, Norhan & Raby, Julian (1994), iznik (the pottery of ottoman turkey), second pubish, Alexandria press, London.
 Blair, Sheila & Bloom, Janathan, (1994), The Art and Architecture of Islam, Yale university press, New Haven and London.
 Carswell, John (2003), Iznik (pottery for the ottoman empire), with a contribution by Julian Henderson, the Islamic art society.
 Denny, Walter.B, (2004), Iznik The artistry of ottoman ceramics, firs published, Thames  and Hudson, London.
 Fehervari, Geza (1973), Islamic pottery, a comprehensive study based on the Barlow collection, Queen square, London.
Lane, Arthur (1957), Later Islamic potery Persia, Syria, Egypt, turkey, Faber and Faber, London.
 Lewis, B, (1976), The Word of Islamic, Thames  and Hudson Itd, London.
 loukonine, Vladimir & Lvanov, Anatoli (2003), Persian art, Slovakia, London.
 Porter, Venetia (1995), Islamic tiles, British museum, London.
 Rice, David Talbot (1984), Islamic Art, second published, Thames and Hudson, London.
Watson, oliver (1998), ceramics, islamic Art in the keir collection, Faber and Faber, London.
 Watson, oliver (2004), ceramics from islamic lands, National Museum, Kuwait.
 non name (1983), Islamic art exabition, Istanbul.
 
-www.Wikipedia.com
- Islamicartz.com
- Louvre.fr