پرتره‌ هایی ماندگار، از عکاس گمنام قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه عکاسی و ارتباط تصویری، دانشکدۀ هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد ارتباط تصویری، دانشکدۀ هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

     میرزا سیدعلی خان مستوفی ملقب به اعتماد حضور فرزند میرزا‌ سیدعلی‌اکبر مستوفی، یکی از عکاسان پرکار، اما گمنامِ دورۀ قاجار است. علی‌رغم به‌جای‌ماندن عکس‌های نسبتاً زیادی از وی در آلبوم‌خانۀ کاخ گلستان، مجموعه‌ اسناد تصویری کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران و بر روی طاقچه‌های بسیاری از منازل قدیمی ایرانی، کمتر نام و نشانی از وی در منابع مختلف تاریخ عکاسی ایران یافت می‌شود. موضوع اغلب عکس‌های میرزا سیدعلی، رجال دولتی، صاحبان القاب و مناصب هستند که در آتلیۀ شخصی‌ عکاس با سبک و سیاقی خاص به‌عنوان سندی برای دربار قاجار عکاسی شده‌اند. بسیاری از این عکس‌ها به قلم نقاشان چیره‌دست آن دوران نقاشی و به صـورت چاپ سنگی در روزنامه‌های «شـرف» و «شـرافت» چاپ و منتشر شده‌اند. پرتره‌نگاری‌های بسیار به‌جای‌مانده از وی و ناشناخته‌ماندن این عکاس دلیلی بر بررسی و مطالعۀ آثار اوست. این پژوهش با استناد به منابع کتابخانه‌ای و تصـویری، به روش اسنادی- توصیفی انجام گردیده است و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و مشاهده‌ای بوده است. سعی بر این بوده است که با توجه به منابع بسیار محدود اطلاعاتی مکتوب از وی و کاوش در تصاویر به‌جای‌مانده، کلیت آثار، ویژگی‌ها و راه و روش عکاسانه‌اش با درنظرگرفتن جنبۀ کاربردی آثارش که اکثراً پرتره‌نگاری هستند، با دقت بررسی شود.
 
 

کلیدواژه‌ها


 
افشار، ایرج (1370)، گنجینۀ عکاسهای ایران (همراه تاریخچۀ ورود عکاسی به ایران)، تهران: ف‍ره‍ن‍گ‌ ای‍ران.
پاکباز، رویین (1378)، دایره‌المعارف هنر، تهران: فرهنگ معاصر.
ذکاء، یحیی (1376)، تاریخ عکاسی و عکاسان پیش‌گام در ایران، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
زنگی‌آبادی، نازنین (1393)، اخبار عکاسی در عهد ناصری، تهران: پیکره.
ستاری، محمد (1386)، محمدحسن میرزا آخرین ولیعهد قاجار، تهران: نشر موزۀ عکس‌خانۀ شهر.
ستاری، محمد (1380)، «منابع مکتوب هنر ایران»، هنرنامه، شمارۀ 13، صص 31-16.
ستاری، محمد (1385)، «ورود اولین دستگاه آگراندیسور (بزرگ‌ساز) به ایران»،  فصلنامۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 27، صص 104-97.
سـتاری، محمد و سلامت، هوشنگ (1388)، «بهره‌گیری از عکس و عکاسی در روزنامه‌های شـرف و شـرافت»، فصـلنامۀ هنرهای زیبا، شمارۀ40، صص 60-53.
ستاری، محمد و محمدی نامقی، خدیجه (1387)، «اسنادی جدید پیرامون عکاس‌خانۀ اندرونی»،  فصلنامۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 36، صص82-77.
صافی، قاسم (1363)، فهرست عکس‌های تاریخی ایران، جلد اول، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
صافی، قاسم (1363)، فهرست عکس‌های تاریخی ایران، جلد دوم، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
صافی، قاسم (1368)، عکس‌های قدیمی ایران، جلد دوم، تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
طهماسب‌پور، محمدرضا (1387)، ناصرالدین، شاه عکاس، تهران: تاریخ ایران.
عدل، شهریار و دیگران (1385)، معرفی گنجینۀ موزۀ عکس‌خانۀ شهر، تهران: نشر موزۀ عکس‌خانۀ شهر.
فلور، ویلم (1391)، اوزان و مقیاس‌ها در عصر قاجار، تهران: آباد بوم.
قمی‌نژاد، مهدی (1388)، القاب و مناصب عصر قاجار و اسناد امین‌الضرب، تهران: ثریا.