چرخش فرهنگ زیبایی: تحول معیارهای زیبایی فردی در گذار از عصر قاجار به پهلوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه هنر

2 مدیر گروه دکتری پژوهش هنر، دانشگاه هنر

چکیده

در دهه‌های آغازین سده‌ی حاضر، معیارهای زیبایی فردی ایرانیان دستخوش تحولاتی آشکار شد. الگوهای زیباشناسی ویژه‌ی میانه‌ی قاجار الگوهایی غریب و مشخصاً مغایر غالب هنجارهای ایرانی و جهانی بود. این بررسی می‌خواهد با روش تحلیل محتوای متون تاریخی اواخر قاجار و اوایل پهلوی، به عبارتی تحلیل مضمونی و ساختاری متون تصویری و نوشتاری این دوران، به این پرسش بپردازد که طی چه فرآیندهایی این الگوها به‌طرز چشمگیری تغییر کرده، و تحت تأثیر نظام ظاهرآرایی مدرن غربی، به الگوهای هنجارِ پیشینی رجعت می‌نماید. در این دهه‌ها، ایرانیان به واسطه‌ی نظام تصویری غرب (تصویرسازیِ مطبوعات، عکاسی، و سینما)، با اسطوره‌ی زیبایی غربی آشنا شدند و رسانه‌های تصویری نقش گسترده‌ای در غربی‌سازی ظاهرآرایی و ریختارِ زندگی ایرانیان ایفا کردند. فرهنگ تصویری غرب، نظام اسطوره‌ساز کلان و قدرتمندی بوده است، که الگوهای زیبایی فردی در ایران را در سطحی ناآگاهانه و وسیع تغییر داد. هدف تحقیق حاضر این است که نشان دهد تصویر در رسانه‌های جمعی، اعم از تبلیغات پوشاک و محصولات بهداشتی و آرایشی یا محصولات اوقات فراغت مثل فیلم، تا چه اندازه عامل تغییر شکل زندگی و هنجارهای زیبایی فردی در ایران بوده‌ است. نتیجه آن‌که تحولات نظام‌های پوشاک و ظاهر‌آرایی، تا حدّ زیادی معلول سیاست‌های فرهنگی جهانی و عملکرد رسانه‌های جمعی بوده است.

کلیدواژه‌ها


آسایش، محمدحسین (1379)، «سنخ‌شناسی مخالفان سینما در ایران»، فارابی، تابستان 1379. شماره 37. صص 95- 108.
اطلاعات، 7 دی 1319 ش.
اطلاعات، 21 مرداد 1319 ش.
اطلاعات، 6 فروردین 1318 ش.
اطلاعات، 18 بهمن 1317 ش.
اطلاعات، 5 آذر 1317 ش.
 اطلاعات، 8 آبان 1317 ش.
 اطلاعات، 21 آذر 1315 ش.
 اطلاعات، 20 آذر 1310 ش.
بارت، رولان (1375)، اسطوره، امروز. ترجمه‌ی شیرین‌دخت حقیقیان، نشر مرکز، تهران.
بنیامین، والتر (1939)، اثر هنری در عصر تکثیر مکانیکی، در: اکران اندیشه: فصل‌هایی در فلسفه‌ی سینما (1387)، ترجمه پیام یزدانجو، نشر مرکز، تهران.
بهرامی، عسکر (1379)، گوشه‌هایی از تاریخ سینما و سینماداری در ایران، فارابی، بهار 1379، شماره 36، صص 24 - 29.
جهانبگلو، رامین (1384)،  ایران در جستجوی مدرنیته، نشر مرکز، تهران.
خدیوجم، حسین (به کوشش) (1383)، مسیر طالبی: سفرنامة میرزا ابوطالب خان (1213 تا 1218 ه. ق.)، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
رائین، اسماعیل (1357)، میرزا ابوالحسن ایلچی، نشر جاویدان، تهران.
راودراد، اعظم (1391)، جامعه‌شناسی سینما و سینمای ایران، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
سعدوندیان، سیروس (1380)، اولین‌های تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
سجودی، فرزان (1390)، نشانه‌شناسی کاربردی، نشر علم، تهران.
صافی، قاسم (1368)، کارت‌پستال‌های تاریخی ایران، مؤسسه فرهنگی گسترش هنر، تهران.
عالم نسوان، سال هفتم، شماره‌ی ششم، خرداد 1306 ش.
عالم نسوان، سال هفتم، شماره‌ی یازدهم، آبان 1306 ش.
عالم نسوان، سال چهارم، شماره‌ی چهارم، شعبان 1342 ق./حمل 1303 ش./آوریل 1924 م.
عالم نسوان، سال دوم، شماره سوم، جمادی‌الاول 1340 ق./جدی 1300 ش./ژانویه 1922
عالم نسوان، سال دوم، شماره اول، محرم 1340 ق./سنبله 1300 ش./سپتامبر 1921 م.
عالم نسوان، سال اول، شماره‌ی دوم، صفر 1339 ق./عقرب 1291 ش./نوامبر 1920 م.
عالم نسوان، سال اول، شماره اول، ذیحجه 1338 ق./میزان 1291 ش./سپتامبر 1920 م.
عدل، شهریار؛ اورکاد، برنار (1375)، تهران پایتخت دویست ساله، سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران؛ انجمن ایران‌شناسی فرانسه، تهران.
فرمانفرمایی قاجار، اصغر (1346)، سفرنامه‌ی رضا قلی میرزا نوه‌ی فتحعلیشاه، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
کاوه، سال دوم (دوره‌ی جدید)، شماره 6، شوال 1339 ق./دی 1290 ش./ژوئن 1921 م.
گلبن، محمد (به کوشش) (1357)، سفرنامه میرزا ابوالحسن خان شیرازی (ایلچی) به روسیه، مرکز اسناد فرهنگی آسیا، تهران.
مکی، حسین (1357)، تاریخ بیست ساله ایران، انقراض قاجاریه و تشکیل سلسله‌ی دیکتاتوری پهلوی (جلد سوم)، انتشارات امیرکبیر، تهران.
موحد، صمد (به کوشش) (1363)، تحفة‌العالم و ذیل التحفه (سفرنامه عبداللطیف شوشتری)، انتشارات طهوری، تهران.
میرزایی، محسن (1392)، 230 سال تبلیغات بازرگانی در مطبوعات فارسی زبان (جلد سوم). انتشارات سیته، تهران.
نفیسی، حمید (1376)، سینما و خصایل فرهنگی، در: نظریه‌های زیباشناسی فیلم (مجموعه مقالات)، انتشارات بنیاد سینمایی فارابی، تهران.
نوایی، عبدالحسین؛ ملک‌زاده، الهام (به کوشش) (1384)، روزنامه‌ی خاطرات ناصرالدین شاه، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران.
 
Barthes, Roland (1972), Mythologies, Straus and Giroux, Farrar.
Elsaesser, Thomas (1987), ‘Tales of Sound and Fury: Observations on the Family Melodrama’ in: Gledhill, Christine (ed.), Home Is Where the Heart Is: Studies in Melodrama and the Woman’s Film, BFI, London.
Michael Amin, Camron (2004), Importing Beauty Culture into Iran in the 1920s and 1930s: Mass Marketing Individualism in an Age of Anti-Imperialist Sacrifice, Comparative Studies of Asia, Africa and the Middle East, Volume 24, Number 1, pp: 79-95.
McDonald, Tamar Jeffers (2010), Hollywood Catwalk: Costume and Transformation in American Film, I. B. Tauris, London, New York.
Najmabadi, Afsaneh (2005), Women with Mustaches and Men without Beard: Gender and Sexual Anxieties of Iranian Modernity, University of California Press,‌ Los Angeles.
Schayegh, Cyrus (2002), Sport, Health, and the Iranian Middle Class in the 1920s and 1930s, Iranian Studies, Vol. 35, No. 4, Sports and Games (autumn, 2002), pp: 341-369.