بازنمایی قزلباش‌ها در نگاره‌های شاهنامه طهماسبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 استاد گروه ارتباط تصویری، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

قزلباش‌ها از مهم‌ترین عوامل قدرت در دوره صفوی بوده‌اند که نزدیک به یک‌ قرن، مهم‌ترین مناصب نظامی و سیاسی ایران را دراختیار داشتند. آن‌ها نقش اصلی را در به‌‌قدرت رسیدن صفویان ایفا کردند. هم‌زمان با قدرت قزلباش‌ها، تصویرسازی شاهنامه طهماسبی به‌دستور شاه‌اسماعیل‌اول (905-930/1499-1523) آغاز شد و در زمان سلطنت شاه‌طهماسب‌اول (930-984/1523-1576) پایان پذیرفت و قزلباشان که مشخصه اصلی آن‌ها، کلاه‌های موسوم به قزلباش بود، در این نگاره‌ها تجسم‌یافتند.
پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی-تحلیلی و تاریخی و روش گردآوری اطلاعات به‌شیوه کتابخانه‌ای، به این سؤال پاسخ‌داده‌است که نگارگر تاچه میزان توانسته جایگاه و اهمیت قزلباش‌ها را در این دوره درخلال نگاره‌های شاهنامه طهماسبی تصویر کند. این نوشتار با هدف آشنایی با جایگاه و دلایل اهمیت قزلباش‌ها در اوایل عصر صفوی انجام پذیرفته است. انتظار می‌رود موقعیت منحصربه‌فرد قزلباش‌ها در عرصه سیاسی، دلیل اصلی بازنمایی گسترده آن‌ها در نگاره‌های شاهنامه طهماسبی بوده باشد.
نتایج این پژوهش ضمن تأیید فرضیه فوق، نشان می‌دهد که عنوان قزلباش، به جنبه‌ای فراقبیله‌ای اشاره دارد؛ به‌طوری‌ که در دوره صفوی، ایران را با نام کشور قزلباش می‌شناخته‌اند. مناصب قزلباش‌ها هم که در نگاره‌های شاهنامه طهماسبی درقالب مناصب درباری، نظامی و هنری مشاهده می‌شود، در بسیاری از موارد، این جنبه از قابلیت آن‌ها را نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


آنجوللو، جووان ماریا (1349)، سفرنامه آنجوللو در سفرنامه‌های ونیزیان در ایران، ترجمه منوچهر امیری، خوارزمی، تهران.
بابایی، سوسن و دیگران (1393)، غلامان خاصه، نخبگان نوخاسته دوران صفوی، ترجمه حسن افشار، چ2، مرکز، تهران.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1362)، سیاست و اقتصاد عصر صفوی، چ3، صفی علیشاه، تهران.
برن، رهر (1357)، نظام ایالات در دوره صفویه، ترجمه کیکاووس جهانداری، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
بیانی، خان‌بابا (1378)، تاریخ نظامی ایران، جنگ‌های دوره صفویه، زرین قلم، تهران.
تاورنیه، ژان‌باتیست (1363)، سفرنامه تاورنیه، ترجمه ابوتراب نوری، با تجدیدنظر کلی و تصحیح حمید شیرانی، چ3، کتابخانه سنایی، تهران.
دالساندری، وینچنتو (1349)، سفرنامه دالساندری در سفرنامه‌های ونیزیان در ایران، ترجمه منوچهر امیری، خوارزمی، تهران.
دلاواله، پیترو (1381)، سفرنامه پیترو دلاواله، ترجمه شعاع‌الدین شفا، چ3، علمی‌وفرهنگی، تهران.
دولیه‌د‌لند، آندره (1355)، زیبایی‌های ایران، ترجمه محسن صبا، انجمن دوست‌داران کتاب، تهران.
رویمر، ه.ر (1380)، دوره صفویان در تاریخ ایران دوره صفویان، ترجمه یعقوب آژند، جامی، تهران.
سانسون (1377)، سفرنامه سانسون: وضع کشور ایران در عهد شاه سلیمان صفوی، ترجمه محمد مهریار، گل‌ها، اصفهان.
سیوری، راجر (1380)، در باب صفویان، ترجمه رمضان‌علی روح‌اللهی، مرکز، تهران.
سیوری، راجر (1393)، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، چ24، مرکز، تهران.
شاردن، ژان (1374)، سفرنامه شاردن، ترجمه اقبال یغمایی، ج2 و 3، توس، تهران.
شجاع، عبدالمجید (1384)، زن، سیاست و حرم‌سرا در عصر صفویه، امید مهر، تهران.
شرلی، آنتونی (1362)، سفرنامه برادران شرلی، ترجمه آوانس، به‌ کوشش علی دهباشی، نگاه، تهران.
علی‌بابایی، غلام‌رضا (1382)، تاریخ ارتش ایران، آشیان، تهران.
کمپفر، انگلبرت (1363)، سفرنامه کمپفر، ترجمه کیکاوس جهانداری، چ3، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، تهران.
نوایی، عبدالحسین و غفاری فرد، عباس‌‌قلی (1386)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه، سمت، تهران.
هینتس، والتر (1371). شاه اسماعیل دوم صفوی، ترجمه کیکاوس جهانداری، علمی و فرهنگی، تهران.
 
Canby, Sheila R (2014), The SHAHNAMA of shah Tahmasp, the Metropolitan Museum of Art, New York.