"بررسی تطبیقی نگاره‌هایی از کهن‌ترین شاهنامه‌ی جهان با شاهنامه‌های مکتب شیراز اینجو (725-758ه.ق)"

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان

2 دانشیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس

3 استاد دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران

چکیده

یکی از کهن‌ترین شاهنامه‌های مصور ایران، که برای بسیاری از پژوهشگران ناشناخته است، شاهنامه‌ی « کاما» یا «دستور» است که به‌ نظر می‌رسد متعلق به اوایل قرن هفتم ه.ق باشد. این نسخه‌ی مصور دارای جنبه‌های ساختاریِ بسیار اصیلی است که تاکنون بدان و تأثیرات زیبایی‌شناختی آن بر سایر نُسخ ادوار بعد پرداخته نشده است. هدف اصلی این جستار تحلیل هندسه‌ی مبنایی و بررسی تأثیرات زیبایی‌شناختی این شاهنامه‌ بر شاهنامه‌های مکتب شیراز اینجوست.
سوال اصلی پژوهش حاضر این است که شاهنامه‌ی مذکور به لحاظ عناصر تصویری و هندسه‌ی مبنایی چه تأثیراتی بر نگاره‌های اصیل مکتب اینجو گذارد؟ روش این تحقیق توصیفی و تحلیلی- تطبیقی، مبتنی بر اولین مرحله از رویکرد اروین پانوفسکی، که توصیفی پیشا‌شمایل‌نگارانه است، با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای و اینترنت می‌باشد.
تحقیقات این پژوهش اشکار می‌سازد نگارگر شاهنامه‌ی کاما از نسبت رادیکال 2 که نسبتی است متعلق به دوران کهن -پیش از نسبت طلایی که مصریان باستان به کار می بردند_ حدّاکثر بهره‌برداری را نموده است. این نسبت در شاهنامه‌های اینجو تداوم می‌یابد. نتایج حاصل از تطبیق نگاره‌های دو مکتب سلجوقی و اینجو آشکار می‌سازد که به‌جز هندسه‌ی مبنایی، بسیاری از عناصر تصویری شاهنامه‌های اینجو نظیر رنگ‌های ناب، فضاسازیِ کتیبه‌وار و فشردگی عناصر بصری در کادر افقی و طراحی پویا، از نگاره‌های شاهنامه‌ی کاما، تأثیرات بسیاری پذیرفته است.

کلیدواژه‌ها


آدامووا، ا. ت و گیوزالیان، ل. ت (1386)، نگاره­های شاهنامه، ترجمه­ی زهره فیضی، فرهنگستان هنر، تهران.
آژند، یعقوب (1387)، مکتب نگارگری شیراز، فرهنگستان هنر، تهران.
آیت­اللهی، حبیب­الله (1386)، ترکیب­­بندی افقی در نگارگری مکتب شیراز،  آینه­ی خیال، شماره­ی 5، 38-39.
آیت­اللهی، حبیب­الله (1363)، نسبتهای طلایی در هنر، فصلنامه­ی هنر، شماره­ی 7، 108-129. 
آیت­اللهی، حبیب­الله (1377)، مبانی هنرهای تجسمی، سمت، تهران.
اتینگهاوزن، ر و گرابر، ا (1379)، هنر و معماری اسلامی (650- 1250)، ترجمه­ی یعقوب آژند، سمت، تهران.
بازورث و دیگران (1390)، سلجوقیان، ترجمه و تدوین: یعقوب آژند، چاپ دوم، مولی، تهران.
پاکباز، رویین (1383)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، چاپ سوم، زرین و سیمین، تهران.
تجویدی، اکبر (1386)، نگاهی به هنر نقاشی ایران از آغاز تا سده دهم هجری، چاپ سوم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
سورن ملکیان شیروانی، اسدالله (1970)، داستان ورقه و گلشاه، هنرهای آسیایی، ؟؟؟؟؟پاریس.
عیوقی (1343)، ورقه و گلشاه، به اهتمام کتر ذبیح­الله صفا، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
غروی، مهدی (1352)، قدیمی­ترین شاهنامه­ی مصور جهان، شاهنامه­ی فیروز پشتونجی دستور بلسارا معروف به شاهنامه موسسه کاما بمبئی، متعلق به اوایل قرن هفتم، مجله­ی هنر و مردم، شماره­ی 135، 41-44.
فردوسی، ابوالقاسم (1374)، شاهنامه فردوسی، به تصحیح ژول مُل، بهزاد، تهران.
معرفی نسخه­های شاهنامه فردوسی (1369)، موسسه مطالعات تحقیقات فرهنگی، تهران.
مقدم، علیرضا (1389)، عبدالمومن بن محمد خویی نقاش قرن هفتم هجری، کتاب ماه هنر، شماره­ 148، 14-23.
Brend, B & Melville, C. P (2010),Epic of the Persian kings: the art of Ferdowsi's Shahnameh‎, I. B. Tauris, ????.
Canby, S (1993), Persian painting, Thames and Hudson,London.
Graber, o (2000), Mostly MINIATURES: An Introduction to Persian Painting, Princeton University Press, Princeton and Oxford.
Panofsky, E (1955), Meaning in the Visual Arts, Dobleday Anchor Books, New York.
Robinson, B. V (1958), A Distractive Catalogue of the Persian Painting in the Bodleian library, ?????,  Oxford.
Swietochowski, M. L (1994), The Metropolitan Museum of Art's Small Shahnama, In   Illustrated Poetry and Epic Images, The Metropolitan Museum of art, New York, 67- 81.