سلاح‌هایی از نور و فرّ «بررسی موردی ستاره‌های هشت‌ضلعی آئینه‌ای در نگاره‎های شاهنامه صفوی والترز»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه شاهد

2 دانشگاه شاهد ، عضو هیات علمی ، دکتری پژوهش هنر

چکیده

حرمت تصویرگری جانداران، موجب اعتلای هندسه ‌‌اسلامی گردید؛ زمانی که تصویرسازی قرون‌وسطی به باروک منتهی می‌شد، هنر اسلامی به نقش‌ونگارهای آیینه‌کاری‌ها سوق پیدا می‌کرد. امتزاج آیینه‌کاری با نقوش هندسی و مشبک پنجره‌ها، روزن‌ها و درب‌ها باعث نمی‌شد بیننده از ورای آن‌ها به جهان بی‌روح، هندسی نگاه بیندازد، بلکه همان جهانی بود که در نگاه عارفانه شرقی، تجلی حضور مالامال و معطر یزدان بود. نگاه معناشناختی به این اشکال را می‌توان فلسفه مستتر در نهان و نهاد هندسه دانست که غیر از هندسه ‌ایرانی-اسلامی کمتر سراغی از آن را می‌شود در هنر سایر نقاط جهان یافت.
این جستار تلاش دارد با روش توصیفی-تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای، به شناسایی رموز به‌کاررفته در نقش هندسی ستاره هشت‌پری بپردازد که در نگاره‌هایی از شاهنامه‌ 602W موزه هنر والترز به‌‌عنوان سلاح و سپر رزم‌آوران دیده می‌شود. فارغ از کارکرد نظامی ستاره هشت‌پر، این نماد در هندسه اسلامی دارای مفهوم معنوی بوده و نماد یادشده، جدای از کارکرد فیزیکی خود به‌عنوان سلاحی که از نور بهره می‌گرفت، در هندسه ‌اسلامی تلاشی برای بُعددِهی به انوار ساطعه خورشید حقیقت و تکاپویی برای انجماد انوار فرّار زمان و غلبه بر گذار آن نیز بوده است. خورشیدی که در اندیشه اسلامی، هم‌قرینگی ماوراءطبیعی با حقیقت ازلی داشته و دارد.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم(1375)، ترجمه مهدی الهی‌قمشه‌ای، انتشارات اسوه، تهران.
آژند، یعقوب (1385)، مکتب نگارگری اصفهان، انتشارات فرهنگستان هنر، تهران.
ابن بابویه، محمدبن علی (1382)، خصال شیخ صدوق، ترجمه یعقوب جعفری، ج ٢، انتشارات نسیم کوثر، قم.
اردلان، نادر و لاله بختیار (1390)، حس وحدت، سنت عرفانی در معماری اسلامی، ترجمه ونداد جلیلی، انتشارات علم معمار، تهران.
امامی، صابر (١٣٨١)، نماد و تمثیل، تفاوت‌ها و شباهت‌ها، کتاب ماه هنر، شماره 47و 48، 60-68.
اوستا (بی‌تا)، یشتها، تفسیر و تألیف پورداوود، انتشارات انجمن زردشتیان، بمبئی و ایران.
بیانی، محسن (1363)، احوال وآثار خوشنویسان، انتشارات علمی فرهنگی، تهران.
بی‌نام (1998)، الزخارف علی المداخل و الابواب و النوافذ، مشروع تنظیم و ادارة المدینة القدیمة اطرابلس، بیروت.
پورتر، ونتیا (1381)،کاشی‌های اسلامی، ترجمه مهناز شایسته‎فر، انتشارات موسسه مطالعات هنر اسلامی، تهران.
خاقانی، شروانی (1388)، دیواناشعار، به کوشش ضیاءالدین سجادی، انتشارات زوار، تهران.
دورانت، ویل (۱۳۳۷)، تاریخ تمدن یونان باستان ، جلد دوم، انتشارات فرانکلین، تهران.
دهخدا، علی‌اکبر (1376)، لغتنامه دهخدا، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
رضوی، کیشور (1394)، شاهنامه نگاری مبتنی بر ویژگی‌های شخصیتی شاه‌عباس اول، ترجمه مصطفی لعل شاطری، انتشارات نی‌نگار، مشهد.
ژیران، فیلیکس و دیگران (1375)، اساطیر آشور و بابلی. ترجمه ابوالقاسم اسماعیلی‌پور، انتشارات فکر روز، تهران.
شیمل، آنه‌ماری (1395)، راز اعداد، ترجمه فاطمه توفیقی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم.
کن‌بای، شیلا (1391)، نقاشی ایرانی، ترجمه مهدی حسینی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
کیانمهر، قباد و محمد خزایی (1385)، مفاهیم و بیان عددی در هنر گره چینی صفوی،کتابماههنر، شماره 91 و 92، 26-39
میراندابوروس، میتفورد (1394)، دایره المعارف مصور نمادها و نشانه‌ها، ترجمه معصومه انصاری و حبیب بشیر پور، انتشارات سایان، تهران.
ویلسون، اوا (1377)، طرحهای اسلامی، ترجمه محمدرضا ریاضی، انتشارات سمت، تهران.
هال، جیمز (1394)، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، انتشارات صدای معاصر، تهران.
یونگ، کارل گوستاو (1395)، انسان و سمبولهایش، ترجمه محمد سلطانیه، انتشارات جامی، تهران.
سایت‌های اینترنتی
https://www.bibliotecapleyades.net/vimanas/esp_vimanas_11c.htm
http://history-of-macedonia.com/sun-of-vergina
http://www.metmuseum.org/art/collection/search/35949
http://swordmaster.org/2012/12/31/russkie-dospehi-i-oruzhie.html
http://www.thedigitalwalters.org/Data/WaltersManuscripts/W602/data/W.602/sap/W602_000924_sap.jpg