شناسایی ارزش‌های بصری و گرافیکی نقوش دست‌بافته‌های ایل قشقایی فارس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی کارشناسی ارشد گروه ارتباط تصویری دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی تهران ایران

چکیده

در این پژوهش ابتدا ویژگی‌های نقش‌پردازی گلیم مورد بررسی قرار گرفته و سپس نقوش، دسته‌بندی و تحلیل شده‌اند. سؤالی که در این پژوهش مطرح است، چگونه قدمت برخی نگاره‌های گلیم قشقایی فارس از «سپیده دم تاریخ» بس فراتر رفته، تا به امروز جاویدان مانده‌؟ هدف از گرد‌آوری این نقوش شناسایی گنجینه گرانبها و کاربردشان در هنر امروز است که در فرهنگ و هنر ایرانی حائز اهمیت می‌باشد و باعث زنده نگه‌داشتن این نقوش دیرین‌سال می‌شود. از یافته‌های مهم پژوهش نمادهایی هستند که حضوری دیرینه در پهنه‌ی فرهنگ کهن مردمان اولیه و حاضر را دارند و هنوز در کنار جنبه‌های تصویری و زیباشناختی، جنبه‌های کاربردی خویش را از دست نداده و استمراری ملموس در زندگی روزمره مردم دارند. نگارنده برای رسیدن به نتیجه مطلوب از روش استقرایی و توصیف و ارزیابی و تحلیل یافته‌ها و داده‌های منابع بهره گرفته و در پروسه کار نیز از امعان نظر به تعلیل و تحلیل منابع و پروسه نقد‌علمی یافته‌ها بازنمانده است. نتایج حاکی از آنست که نقوش و اشکال هندسی، متقارن، انتزاعی بهمراه مفاهیم نمادین، آیینی ـ اعتقادی، مذهبی و اسطوره‌ای در متن و زمینه گلیم و همچنین در سفالگری، فلز‌کاری، طبیعت، نقش‌برجسته‌ها، معماری منبع الهام بافنده بوده که از طریق ذهنی‌بافی تجلی یافته است.

کلیدواژه‌ها


احمدی، بابک (1371)، از نشانه‌های تصویری تا متن، نشر مرکز، تهران.
افضل­طوسی، عفت السادات  (1391)، گلیم حافظ نگاره بز کوهی، فصلنامه علمی پژوهشی نگره، شماره 21، صص 65-63-58-55.
اقبال­آشتیانی، عباس(1356)، تاریخ مغول، تهران.
امینی، محمدرضا  (1379)، نماد در قالی، فصلنامه فرش دستباف ایران، سال ششم، شماره 18، ص 29.
بختورتاش، نصرت ا...  (1356)، گردونه خورشید یا گردونه مهر، موسسه مطبوعاتی عطائی، تهران.
بصام، سید جلال الدین، (1392)، فرهنگ دو زبانه فرش دستباف، چاپ اول، بنیاد دانشنامه نگاری ایران، تهران.
بصام، سید جلال الدین؛ محمدحسین فرجو و امیراحمد ذریه‌زهرا (1382)، رویای بهشت هنر قالی‌بافی ایران، جلد سوم، م‍ت‍رج‍م‍ان‌ ق‍اس‍م‌ ع‍ب‍اس‍ی‌ ... و دی‍گ‍ران، انتشارات وزارت‌ دفا‌ع و پشتیبا‌نی‌ نیروها‌ی مسلح ‌(اتکا)، تهران.
ب‍ه‍ار، م‍ه‍رداد (1362)، پ‍ژوه‍ش‍ی‌ در اس‍اطی‍ر ای‍ران‌، انتشارات توس، تهران ­.
ب‍ه‍ار، م‍ه‍رداد (1375)، پ‍ژوه‍ش‍ی‌ در اس‍اطی‍ر ای‍ران(پاره نخست و دویم)‌، انتشارات آگاه، تهران ­.
پرهام، سیروس (1375)، ش‍اه‍ک‍اره‍ای‌ ف‍رش‍ب‍اف‍ی‌ ف‍ارس‌، چاپ اول، انتشارات سروش، تهران.
پرهام، سیروس (1370و1371)، دستبافته‌های عشایری و روستایی فارس، به کوشش سیاوش آزادی، جلد 2و1، نشر امیرکبیر، تهران.
پوپ، آرتور­ و آکرمن، فیلیس (1387)، مباحثی چند در نگاره‌پردازی آغازین، از مجموعه سیری در هنر ایران، به سرپرستی سیروس پرهام و گروه مترجمان، جلد­1و2، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
تناولی، پرویز (1386)، سرمه دان، چاپ اول،  انتشارات بن­گاه، تهران.
جابز، گرترود (1370)، سمبل­ها (کتاب اول: جانوران)، ترجمه: محمدرضا بقاپور، چاپ جهان نما، تهران.
چیت­سازیان­ و صفاران و فخر، ندا و امیرحسین و الیاس (1391)، نقش­مایه«پرنده» در فرش«طرح خشتی» چهار محال و بختیاری، فصلنامه علمی پژوهشی گلجام، شماره21، ص 37.
حسنوند، محمدکاظم و شمیم، سعیده (1393)، بررسی نقشمایه گل لوتوس در هنر مصر، ایران و هند، فصلنامه جلوه هنر، شماره11، ص 24.
حصوری، علی (1385)، مبانی طراحی سنتی در ایران، چاپ دوم، نشر چشمه، تهران.
خزایی، محمد (1386)، نمادگرایی در هنر اسلامی، مجموعه مقالات اولین همایش هنر اسلامی، موسسه مطالعات اسلامی، تهران ، ص 8 .
دادور، ابوالقاسم (۱۳۸۵)، درآمدی به اسطوره‌ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان، دانشگاه الزهرا(س): کلهر، تهران.
دادور، موذن و ابوالقاسم ، فرناز (1388)، بررسی نقوش بافته‌های بختیاری (1)، فصلنامه علمی پژوهشی گلجام، شماره 13، ص 53 .
داندیس، دونیس.ا (1368)، مبادی سواد یصری، ترجمه: مسعود سپهر، انتشارات سروش، تهران.
دانشگر، احمد (1384)،27 مقاله فرش دستباف، انتشارات جهان تاب، تهران، ص 164.
دانشگر، احمد (1388)، دانشنامه فرش ایران (کتاب دوم)، چاپ اول، شرکت چاپ و نشر بازرگانی، تهران.
دره شوری، پروین (1393)،  بازتاب طبیعت زا گرس در نگاره­های قشقایی، چاپ دوم، انتشارات ادیب ، شیراز.
دریایی، نازیلا (1386)، زیبایی شناسی در قالی دستبافت ایران، مرکز ملی قالی ایران، تهران.
دهخدا، علی اکبر (1373)، لغت نامه دهخدا، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، اول از دوره جدید.
دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت نامه دهخدا، جلد12و7، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران. 
رابرتسون، یان (1371)، درآمدی بر جامعه، ترجمه: حسین بهروان، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد.
زایپل، ویلفرید (1380)، 7000 سال هنر ایران، انتشارات موزه ملی ایران، تهران.
شیشه­گر، آرمان (1394)، به دنبال شهرصد­دروازه/ هکاتوم­پیلوس، مجله مفاخر میراث فرنگی ایران (جشن نامه دکتر صادق شهمیرزادی) ، ص196.
صلواتی، مرجان (1387)، تجلی نماد گردونه خورشید مهرانه در قالی‌های ایل قشقایی، فصلنامه علمی پژوهشی گلجام، شماره9، ص 40.
صلیبا، جمیل (1366)، فرهنگ فلسفی، ترجمه: منوچهر صانعی دره بیدی، چاپ اول، انتشارات حکمت، تهران.
عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید (دوجلدی).
فرهادی، مرتضی (1377)، موزه‌هایی در باد(رساله‌ای در باب مردم شناسی هنر)، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
قانی، افسانه (1390)، نقش مایه طاووس در دستبافته‌های گلیمی اقوام شاهسون و قشقایی، فصلنامه علمی پژوهشی گلجام، شماره20، صص 18-14-7.
کاتالوگ موزه ملی ایران، 1393.
کامبخش­فرد، سیف ا... ( 1379)، سفال و سفالگری در ایران، ققنوس، تهران.
کوپر، جی سی (1386)، فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمه ملیحه کرباسیان ، انتشارات فرهنگ نو، تهران.
کیانی، محمد یوسف  (1366)، شهرهای ایران، ج‍ه‍اد دان‍ش‍گ‍اه‍ی‌، تهران.
کیانی، منوچهر (1377)، کوچ با عشق شقایق، انتشارت کیان نشر، شیراز.
گریشمن، رمان (1371)، هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی، ترجمه دکتر عیسی بهنام، انتشارات علمی و فرهنگی،تهران.
ماهر­النقش، محمود (62-1361)، طرح‌ و اج‍رای‌ ن‍ق‍ش‌ در ک‍اش‍ی‍ک‍اری‌ ای‍ران‌: دوره‌ی‌ اس‍لام‍ی‌ (5جلدی)، م‍وزه‌ رض‍ا ع‍ب‍اس‍ی‌، تهران.  
ناصری­فرد، محمد (1388)، سنگ نگاره‌های ایران(نمادهای اندیشه نگار)، محمد ناصری‌فرد، خمین.
نصرتی، مسعود ( خرداد و تیر 1385)، نگارهای نمادین در نمد، کتاب ماه هنر، شماره 93 و 94، صص126- 125.
نصیری، محمد­جواد (1382)، فرش ایران، چاپ اول، انتشارات پررنگ، تهران.
واندنبرگ، لویی (1348)، ب‍اس‍ت‍ان‌ش‍ن‍اس‍ی‌ ای‍ران‌ ب‍اس‍ت‍ان،ت‍رج‍م‍ه‌ ع‍ی‍س‍ی‌ ب‍ه‍ن‍ام‌ ، دانشگاه تهران، تهران.
هال و ویوسکا (1377)، آلستر و جوزه لوچیک، گلیم (ت‍اری‍خ‍چ‍ه‌، طرح‌، ب‍اف‍ت‌ و ش‍ن‍اس‍ای‍ی‌)، مترجمین: شیرین همایون فرد، نیلوفر الفت شایان،، نوبت اول، انتشارات کارنگ ، تهران.
هال، ­جیمز (1380)، فرهنگ نگاره­ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه: رقیه بهزادی، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران.
همایون­پور، پرویز ( 1383)، جیران زن عشایری و چنته، چاپ اول، نشر چشمه، تهران.
هیلیارد، الیزابت (1393)، آذین با فرشهای ایلیاتی گلیمها، ترجمه: مهدس کورش کریمشاهی، انتشارات کلک سیمین، تهران.
یاحقی، محمد جعفر (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان واره‌ها در ادبیات فارسی، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران.
یونگ، کارل گوستا (1359)، انسان و سمبولهایش، ترجمه: ابوطالب صارمی، امیر کبیر، تهران.
                                                           
 
Allen, Lee (1995), KILIMS A BUYRS GUIDE, Thames and Hudson, London.
Curtis, John (2006), El Imperio Olvidado,Publisher Britain Museum, Lodon.  
Fukai, shinji (1985), Cermaic art of the world,Publisher University of Tokyo., ?????     
Ivan, C.Neff & Carol, V. Maggs (1977), Dictionary of Oriental Rug, AD. Donkey Ltd, London.                
Kawami, Trudy, S (1991), Ancient Textile from Shahr-I Qumis,"HALI Issue", ??????.
Lucie Smit, Edward (2003), Art Terms, Thames & Hudson, ?????.
May, Rollo.ed (1960), Symbolism in Religion and Literature, George Brailler, New­York.
Opie, James (1992), Nomadic and village weaving from the near east and central Asia, Laurence king, London.
Wilber, Ken (1981), No Boundary, Shambhala Publications, Boston.