مقایسه انگاره‌های شهریاری در چند نگاره از شاهنامه عمادالکتاب از منظر رودلف آرنهایم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه الزهرا

2 مدیر گروه دکتری پژوهش هنر دانشکده هنر دانشگاه الزهرا

3 رئیس دانشکده هنر و عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا تهران

چکیده

براساس نظریه گشتالت، در لحظه مشاهده هر نوع تصویر توسط مخاطب، ترکیب آن در ذهن؛ به‌سوی ساده‌ترین و آشناترین ساختار ممکن، سوق پیدا می‌کند. در این رخداد، اصل هم‌گونی، مشتمل بر مشابهت اندازه، رنگ، شکل، جای‌گیری و جهتمندی فضایی، عمده‌ترین نقش را دارد اما بنا به نظر رودلف آرنهایم، برقراری مشابهت به تنهایی منجر به خوانش درست تصویر نمی‌شود. او
پیش‌شرط دیگری را تحت‌ عنوان تمایزیابی مطرح می‌کند و مدعی می‌شود تشابه در حضور تفاوت، معنی پیدا می‌کند. برای آزمون این منظر، مقاله پیش‌رو به دنبال این پرسش است: «مطابق با اصل تمایزیابی رودلف آرنهایم، شباهت بسیار انگاره‌های شهریاری در تصاویر شاهنامه عمادالکتاب، چگونه ارزیابی می‌شود؟» به این ‌منظور، شش تصویر از نسخه عمادالکتاب، به‌شیوه تطبیقی تحلیلی و با بهره‌گیری از مطالعات اسنادی مورد مداقه قرار گرفت. نتیجه بررسی‌ها نشان داد در این تصاویر به‌دلیل جایگزینی معنی به‌عوض مصداق؛ تشابه بر تفاوت پیشی دارد پس تمایزیابی به اختلال دچار می‌شود. درحقیقت چون نقاش این نسخه، پادشاهان را متعهد به زیبایی‌شناسی فتحعلی‌شاهی و عاری از ویژگی‌های شخصی به تصویر درمی‌آورد؛ مفهوم شهریاری به‌عوض فردیت هر پادشاه
می‌نشیند. گویی همه حاکمان اساطیری این متن ادبی در قالب شخصیت واحدی تحت‌عنوان فرمانروا تعریف می‌شوند به‌گونه‌ای که برقراری تمایز میان آنها به‌سادگی ممکن نیست.

کلیدواژه‌ها


آرنهایم، رودلف (1392)، هنر و ادراک بصری: روان­شناسی چشم خلاق، ترجمه مجید اخگر، چ5، سمت، تهران.
افشار، ایرج (1355)، کتاب­شناسی فردوسی، ج 2، شرکت سهامی خاص، تهران.
پاکباز، رویین (1385)، نقاشی ایران، چ 5، زرین و سیمین، تهران.
خلیلی، ناصر و ورنویت، استیون (1383)،گرایش به غرب در هنر قاجار عثمانی و هند، ترجمه پیام بهتاش،کارنگ، تهران.
دیبا، لیلا (1374)، «نقاشی زیرلاکی»، در: هنرهای ایران، گردآوری ر، دبلیو فریه، ترجمه پرویز مرزبان، فروزان­فر، تهران، صص 254- 243.
رابی، جولیان (1384)، «چهره­های قاجاری»، فصلنامه هنر، ترجمه مریم خلیلی، شماره 23، صص 55 – 48.
سودآور، ابوالعلاء (1380)، هنر دربارهای ایران، ترجمه محمد شمیرانی، کارنگ، تهران.
علیمحمدی اردکانی، جواد (1392)، همگامی ادبیات و نقاشی قاجار، یساولی، تهران.
فالک، اس.جی (1393)، شمایل­نگاران قاجار، ترجمه علیرضا بهارلو، پیکره، تهران.
فدوی، سید محمد (1386)، تصویرسازی در عصر صفویه و قاجار، دانشگاه تهران، تهران.
گودرزی، مصطفی (1393)، تاریخ نقاشی ایران، چ4، سمت، تهران.
نوایی لواسانی، زهرا (1392)، نگاهی به نقاشی دوره قاجار، نیک خرد، تهران.
 
 
Arnheim, Rudolf (1954), Art & Visual Perception: A Psychology of the Creative Art, University of California Press, California.
Arnheim, Rudolf (1969), Visual Thinking, University of California Press, Berkeley.
Ginger, Serge (2007), Gestalt Therapy, Trans. By Sarah Spargo & Sally Reeder, 9nd Ed, Kranc Book, London.
Diba, Layla (1998), Royal Persian Paintings, I.B. Tauris Publication, London.
Rotman, Roger & Verstegen, Ian (2007), Arnheim's lesson: Cubism, collage and Gestalt psychology, Aesthetics and Art Criticism, Vol. 65, No. 3, pp. 287-298.
Verstegen, Ian (2010), Arnheim and Ingarden on the Ontology of the Arts, Gestalt Theory,
 Vol. 32, No.4, pp.307-322.
Verstegen, Ian (2014), Cognitive Iconology, Rodopi, New York.
URL1:http://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details/collection_image_gallery.aspx?assetId=303098001&objectId=231726&partId=1
(Access date: 30/08/2017, 19:15)
URL3:https://imagesonline.bl.uk/?service=search&action=do_quick_search&language=en&q=+K90059-64 (Access date: 30/08/2017, 17:40)