جلوه‌های هنری در تزیینات کاشی‌کاری مدرسة خان شیراز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان

2 دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکده حفاظت و مرمت، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

3 استادیار گروه معماری وشهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

چکیده:
مدرسة خان شیراز یکی از مهم‌ترین مدارس دورة صفوی است که از نظر معماری و تزیینات معماری، خصوصا کاشی‌کاری حائز اهمیت است. یکی از خصوصیات بارز در تزیینات کاشی‌کاری این بنا، وجود نقوش متفاوت با سبک‌های مختلف است. با توجه به تاریخ ساخت بنای این مدرسه و تنوع در نقوش و رنگ‌های استفاده شده در تزیینات کاشی‌کاری آن، این سوال مطرح می‌شود که آیا این تزیینات مربوط به دورة صفوی هستند و یا در دوره‌های بعد به بنا الحاق شده‌اند؟ همچنین ویژگی‌های نقوش موجود در تزیینات کاشی‌کاری این بنا با کدام بناها همخوانی دارد؟ هدف اصلی این پژوهش معرفی، طبقه‌بندی و بررسی نقوش واقع در تزیینات کاشی‌کاری مدرسة خان شیراز است. رویکرد این پژوهش توصیفی، تطبیقی است و اطلاعات به شیوة میدانی و کتابخانه‌ای گردآوری شده است.
نتایج به دست آمده نشان می‌دهد بیشترین حجم از تزیینات معماری مدرسة خان شیراز متشکل از کاشی‌های هفت‌رنگ قاجاری و معاصر با نقوش گیاهی، حیوانی، هندسی و کتیبه‌ است که به مرور زمان جایگزین تزیینات دورة صفوی در این بنا شده‌اند. حجم اندک تزیینات باقی‌مانده از دورة صفوی نیز به دلیل هم‌زمانی ساخت مدرسة خان با بنا‌های مهمی چون مسجد شیخ لطف الله و مسجد امام اصفهان، تأثیراتی را از این بناها، خصوصا مسجد شیخ لطف الله پذیرفته است.

کلیدواژه‌ها


آصف، محمد‌هاشم (رستم الحکما) (1352)، رستم التواریخ، تصحیح: محمد مشیری، انتشارت شرکت سهامی کتاب های جیبی با همکاری انتشارات امیرکبیر، تهران.
افسر، کرامت الله (1353)، تاریخ بافت قدیمی شیراز، انتشارات انجمن آثار ملی، تهران.
بمانیان، محمد‌رضا؛ کوروش مومنی و حسین سلطان‌زاده (1390)، بررسی نوآوری و تحولات تزیینات و نقوش کاشی‌کاری مسجد-مدرسه‌های دورة قاجار، مجلة نگره، شماره 18، صص 47-35.
بورکهارت، تیتوس (1365)، هنر اسلامی (زبان و بیان)، مترجم: مسعود رجب‌نیا، انتشارات سروش، تهران.
پیرنیا، محمد‌کریم (1384)، سبک شناسی معماری ایران، تدوین: غلامحسین معماریان، انتشارات سروش دانش، تهران.
پیرنیا، محمد‌کریم (1387)، معماری ایرانی، تالیف: غلامحسین معماریان، انتشارات سروش دانش، تهران.
پیرنیا، محمد‌کریم (1390)، آشنایی با معماری اسلامی ایران: «ساختمان‌های درون شهری و برون شهری»، تدوین: غلامحسین معماریان، انتشارات سروش دانش، تهران.
حاجی قاسمی، کامبیز (1379)، گنجنامه فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، دفتر پنجم (مدارس)، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی و سازمان میراث فرهنگی، تهران.
حسینی، محمد‌نصیر (فرصت‌الدوله) (سال: ؟)، آثار العجم، به کوشش علی دهباشی.
حسینی فسایی، حاج میرزا حسن (1392)، فارسنامه ناصری (جلد اول و دوم)، تصحیح: منصور رستگار فسایی، انتشارات امیرکبیر، تهران.
حقایق نگار خورموجی، میرزا جعفرخان (1380)، نُزهت الاخبار، تصحیح: سید علی آل‌داود، انتشارات سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
خزایی، محمد (1386)، تأویل نقوش نمادین طاووس و سیمرغ در بنا‌های عصر صفوی، مجلة فرهنگ و هنر (هنر‌های تجسمی)، شمارة 26، صص 27-24.
خوب‌نظر، حسن (1380)، تاریخ شیراز از آغاز تا ابتدای سلطنت کریم خان زند، به کوشش: جعفر موید شیرازی، انتشارات سخن، تهران.
دیولافوا، مادام ژان (1361)، سفرنامه مادام دیولافوا «ایران و کلده»، مترجم: همایون سابق، انتشارات کتاب فروشی خیام، تهران.
سامی، علی (1363)، شیراز شهر جاویدان، انتشارات لوکس (نوید)، شیراز.
کریمی، بهمن (1344)، راهنمای آثار تاریخی شیراز، انتشارات اقبال، تهران.
کونل، ارنست؛ شهریار مالکی و هادی اقدسیه (1364)، اسلیمی و ختایی، گل‌های شاه عباسی (نگرشی بر سوابق تاریخی سر نگارة تزیینی)، ؟؟؟؟؟؟؟؟؟.
کیانی، محمد‌یوسف؛  فاطمه کریمی و عبدالله قوچانی (1362)، مقدمه‌ای بر هنر کاشیگری ایران، انتشارات موزه رضا عباسی، تهران.
کیانی، محمدیوسف (1374)، تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی، انتشارات سمت، تهران.
مشکوتی، نصرت‌الله (1349)، فهرست بنا‌های تاریخی و اماکن باستانی ایران، سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، تهران.
مصطفوی، سید محمد تقی (1382)، اقلیم پارس، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
ملازاده، کاظم و محمدی، مریم (1381)، دایره­المعارف بناهای تاریخی ایران در دوره اسلامی 5: مدارس و بناهای مذهبی (تکیه، حسینیه، خانقاه، قدمگاه، مدرسه و مصلی)، انتشارات سورة مهر، تهران.
ویلبر، دونالد (1389)، سیر تحول کاشی‌کاری در معماری ایران (دورة اسلامی)، ترجمة ربابه خاتون پیله‌فروش، انتشارات چهار طاق، تهران.