مقایسه تطبیقی پیکره های ایستاده فتحعلی شاه قاجار به رقم مهر علی با پیکره های انسانی در هنر سغدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه الزهرا

2 استاد دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا

چکیده

مهرعلی، یکی از نگارگران عصر‌ فتحعلی‌شاه قاجار، در برخی از آثار خود، پیکره ایستاده پادشاه را با کمر باریک، شانه‏های پهن و عصای مرغ‌نشان در دست راست می‌نمایاند. سغد، از سرزمین‌های ایران باستان نیز در آثاری مانند سکه، سپر چوبی و نقاشی‌های دیواری، پیکره‌هایی مزین به جواهرات، کمر باریک، شانه‏های پهن و عصای مرغ‌نشان در دست راست معرفی می‌کند که شیوه روایی برخی از آنها متأثر از ادبیات حماسی شاهنامه است. تحقیق حاضر در پی پاسخ‌گویی به این سوال‌ است: معناشناختی عناصر نمادین یکسان بکار رفته در آثار مورد پژوهش چیست؟ نوشتار ﺣاﺿر به شرح هشت تصویر و تطبیق آنها با متن دینی- اخلاقی گاهان و شاهنامه می‌پردازد و تلاش دارد تا با بررسی جنبه‌های گوناگون خشَترویریه، مظهر سیطره قدرت خدا نزد ایرانیان باستان و فّره کیانی یکی از نمادهای قدرت و عطیه الهی است. شیوه‌ی گردآوری اطلاعات به طریق اسنادی و کتابخانه‌ای بوده و با روش تحلیلی و توصیفی– تاریخی، بررسی شده است. نتایج نشان می‌دهد که الگوهای بصری و مفهومی پیکره‌نگاره‌های فتحعلی‌شاه قاجار به رقم مهرعلی و پیکره‌های انسانی هنر سغدی، تلفیقی از ادبیات حماسی شاهنامه فردوسی با اندیشه فلسفی ایران باستان است و بر اقتدار و مشروعیت حکومت ایزدی پادشاه دلالت دارد.

کلیدواژه‌ها


 آژند، یعقوب (1392)، نگارگری ایران (پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران)، جلد 1 و 2، انتشارات سمت، تهران.
 اتینگهاوزن، ریچارد و یارشاطر، احسان (1379)، اوج­های درخشان هنر ایران، ترجمه رویین پاکباز و هرمز عبدالهی، نشر آگه، تهران.
 اسلامی، روح الله و بهرامی، وحید (1394)، ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽﺳﯿﺎﺳﯽﻓﺮّه در اوﺳﺘﺎ و ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ، نشریه پژوهشنامه علوم سیاسی، ﺳﺎل10، شماره 4، صص 7-40.
 بریان، پی یر(1385)، امپراتوری هخامنشی، جلد اول، ترجمه ناهید فروغان، نشر قطره، تهران.
 بلنیتسکی، الکساندر (1390)، هنر تاریخی پنجکنت، ترجمه عباس علی عزتی، انتشارات فرهنگستان هنر، تهران.
 بویل، جان اندرو (1395)، تاریخ ایران کیمبریج از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانیان، پژوهش دانشگاه کمبریج، جلد پنجم، چاپ دوازدهم، ترجمه حسن انوشه، انتشارات امیرکبیر، تهران.
بیکرمان، ا.د.ه؛ بیوار، لئو؛ رادیتسا، ر و دیگران  (1392)، تاریخ ایران کمبریج، جلد 3،  بخش 1 ترجمه احسان یارشاطر، بخش 2،
ترجمه­ حسن انوشه، انتشارات امیر کبیر، تهران.
 پاکباز، رویین (1387)، نقاشی ایران از دیرباز تاکنون، چاپ هفتم، انتشارات زرین و سیمین، تهران.
 پاکباز، رویین (1385)، دایرة المعارف هنر، چاپ پنجم، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
پرادا، ایدت (1391)، هنر ایران باستان(تمدن­های پیش از اسلام)، ترجمه­ی یوسف مجیدزاده، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
 خادمی ندوشن، فرهنگ (1381)، تاریخ کوشانیان با استفاده از منابع باستانشناسی، پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، 34، صص 144-127.
دوستخواه، جلیل (1385)، اوستا، کهن­ترین سرودها و متن­های ایرانی، انتشارات مروارید، تهران.
 دیبا، لیلا (1378)، تصویر قدرت و قدرت تصویر: نیت و نتیجه در نخستین نقاشی­های عصر قاجار (1834-1785میلادی)، ایران­نامه،  67 ، صص423-452.
 رایس، تامارا تالبوت (1389)، هنرهای آسیای مرکزی، ترجمه رقیه بهزادی، نشر گستره، تهران.
 رضا، عنایت الله (1384)، ایران و ترکان در روزگارساسانیان، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
 زرشناس، زهره (1380)، دگرگونی مفهوم «فّر» در نوشته های سغدی، نشریه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شماره 37، صص 403-389.
 شیرازی، ماه منیر؛ ﺩﺍﺩﻭﺭ، ﺍﺑﻮﺍﻟﻘﺎﺳﻢ؛ ﮐﺎﺗﺐ، ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﺣﺴﻴﻨﻲ، ﻣﺮﻳﻢ (1394)، ﺑﺮﺭﺳﻲ ﻧﺴﺨﺔ ﻣﺼﻮﺭﻧﺎﻣﻪ ﺧﺴﺮﻭﺍﻥ ﻭ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺁﻥ ﺩﺭ ﻫﻨﺮ ﺩﻭﺭه ﻗﺎﺟﺎﺭ، فصلنامه نگره، 33، صص78-60.
 کربن، هانری (1395)، ارض ملکوت، ترجمه انشاءالله رحمتی، نشر سوفیا، تهران.
 کن بای، شیلا (1389)، نقاشی ایرانی، ترجمه مهدی حسینی، انتشارات دانشگاه هنر، تهران.
 گیرشمن، رومان (1390)، هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی، ترجمه­ی بهرام فره­وشی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
 قائمی، فرزاد (1390)، ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﻄﻮرة ﻓﺮ و  ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎی آن در ﺷﺎﻫﻨﺎمه فردوسی و اساطیر اﻳﺮان، جستارهای ادبی، 174، صص 148-113.
 سیمز، ویلیامز (1387)، آشنایی زبان سغدی، ترجمه ویدا نداف، محمد جعفرزاده و رستم وحیدی، انتشارات فروهر، تهران.
 هینلز، جان (1393)، شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، نشر چشمه، تهران.
 نیولی،گراردو (1381)، زمان و زادگاه زرتشت، ترجمه سید منصور سجادی، نشر آگه، تهران.
Azarpay, Guitty (1981), Sogdian painting, University of California press.
 Sims Eleanor & Boris I Marshak (2002), Peerless Images: Persian Painting and its Sources, Yale university press, New Haven and London. 
 Diba, Layla (1999),RoyalPersian Paintings: The Qajar Epoch)1785-1925(,  Publisher: I. B. Tauris.
URL1: http//: British museum. Com (access date :2016/11/9)