سیاست، جنسیت، بازنمایی (تحلیل انتقادی دیدمان‌ جنسیت در دوره‌ی ناصری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مطالعات عالی هنر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استاد تمام و مدیر گروه مطالعات عالی هنر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

جنسیت نه داده‌ای طبیعی بلکه یک پی‌آمد اجتماعی-فرهنگی و یک تأثیر پدیداری پیرامون جنس است. موضوعی که باید در بافت تاریخی ایران و در دوره‌های مختلف مورد تأمل قرار گیرد. از سوی دیگر نوع نگرش افراد و جامعه به این موضوع همیشه تحت قید و بندهای معرفتی و روان‌شناختی بوده است. بازنمایی جنسیت در تصاویر عکاسی می‌تواند شاهدی برای عینیت بخشیدن به چنین محدودیت‌هایی باشد. بنابراین می‌توان پرسید، چه رابطه‌ای بین بازنمایی عکاسانه‌ی جنسیت و هنجارهای اجتماعی و روان‌شناختی موجود در خودآگاه و ناخودآگاه جمعی ایرانیان وجود داشته است. به بیان دیگر، از طریق چه دیدمانی و چگونه بازنمایی جنسیت در دوره‌ی ناصری شکل‌گرفته و نقش قدرت در این بازنمایی چگونه بوده است؟ بدین منظور، نظریات میشل فوکو در کنار آراء روان‌شناختی زیگموند فروید و ژاک لاکان، چهارچوب مفهومی و روش‌شناختی متفاوتی را برای فهم دیگرگون مسئله فراهم می‌آورند. اهمیت نظری این نوشته به جهت پرکردن شکاف تحقیقاتی‌ای است که در این حیطه وجود دارد. نتایج حاکی از آن است که جنسیت در دیدمانی سیاسی مورد بازنمایی عکاسانه قرار گرفته است و روابط قدرت مردسالار، نظم جنسی خاصی را به همراه داشته است؛ روابط قدرت و نظم جنسی‌ای که می‌تواند در ساحت خیالی و نمادین جامعه مورد واکاوی قرار گیرند

کلیدواژه‌ها


آبراهامیان، یرواند (1384)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه‌ی احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، چاپ یازدهم، نشر نی، تهران.
استاوراکاکیس، یانیس (1394)، لاکان و امر سیاسی، ترجمه‌ی محمد علی جعفری، انتشارات ققنوس، تهران.
احمدی، بابک (1377)، مدرنیته و اندیشه انتقادی، نشر مرکز، تهران.
امانت، عباس (1393)، قبله‌ی عالم، ترجمه‌ی حسن کامشاد، چاپ پنچم، نشر کارنامه، تهران.
ایگلتون، تری (1392)، پیش‌درآمدی بر نظریه‌ی ادبی، ترجمه‌ی عباس مخبر، ویراست دوم، چاپ هفتم، نشر مرکز، تهران.
بارت، رولان (1388)، اتاق روشن، ترجمه‌ی نیلوفر معترف، نشر چشمه، تهران.
بکر، هاوارد (1387)، عکاسی و جامعه‌شناسی، ترجمه‌ی گلاره حقیقی، مجله‌ی بیناب، شماره‌ی 12، آبان ماه، صص 100-133.
بنیامین، والتر (1387)، اثر هنری در عصر بازتولید مکانیکی، در کتاب اکران اندیشه، ترجمه‌ی پیام یزدانجو، چاپ دوم، نشر مرکز، تهران.
پاکباز، روئین (1388)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، چاپ هشتم، انتشارات زرین و سیمین، تهران.
تاجیک، محمدرضا (1384)، روایت هویت و غیریت در میان ایرانیان، چاپ اول، انتشارات فرهنگ گفتمان، تهران.
ترابی، نسرین (1384)، سال­شمار عکاسی ایران در دوره­ی قاجار، فصل­نامه­ی حرفه­ی هنرمند، شماره­ی 13، صفحات 86 – 70.
سهیلی خوانساری، احمد (1368)، کمال هنر: احوال و آثار محمد غفاری کمال­الملک، چاپ اول، انتشارات محمد­علی علمی و انتشارات سروش، تهران.
دادبه، آریاسپ (1384)، روح زمان و روح هنر قاجار، فصل­نامه­ی حرفه­ی هنرمند، شماره­ی 13، صفحات 105 – 92.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1394)، روزگاران، تاریخ ایران از اغاز تا سقوط رژیم پهلوی، چاپ پانززدهم، نشر سخن، تهران.
ذکاء، یحیی (1384)، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، چاپ دوم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
زنگی­آبادی، نازنین (1390)، بازتاب عکاسی در روزنامه­ها و مجلات عصر قاجار (با تأکید بر دوره­ی ناصری)، پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد عکاسی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
ژیژک، اسلاوی (1392)، لاکان به روایت ژیژک، ترجمه‌ی فتاح محمدی، چاپ دوم، نشر هزاره‌ی سوم، زنجان.
شهری، جعفر (1378)، تاریخ اجتماعی ایران در قرن 13: زندگی و کسب‌وکار، جلد اول و سوم، چاپ سوم،: مؤسسه­ی خدمات فرهنگی رسا، تهران.
شیخ، رضا (1384)، ظهور شهروند شاهوار، ترجمه­ی فرهاد صادقی. فصل­نامه­ی عکس­نامه، سال پنجم، شماره­ی 19، صفحات 27 – 4.
صادقی، فاطمه (1392)، بازخوانی یک مداخله‌ی مدرن: کشف حجاب، نشر نگاه معاصر، تهران.
صادقی، فاطمه (1394)، جنسیت در آراء اخلاقی، از قرن سوم پیش از اسلام تا قرن چهارم هجری، نشر نگاه معاصر. تهران.
ضیمران، محمد (1395)، عکاسی: ضربه‌ی چهارم، روزنامه‌ی اطلاعات حکمت و معرفت، مصاحبه‌ی منیره پنج‌تنی، 19 اردیبهشت. (قابل دسترسی در سایت روزنامه اطلاعات، بازنگری در 20 مهر 1395) به آدرس: http://www.ettelaat.com/etiran/?p=201185.
طهماسب­پور، محمدرضا (1387)، ناصرالدین­شاه عکاس، چاپ دوم، انتشارات تاریخ ایران، تهران.
فروید، زیگموند (1393)، روان‌شناسی توده‌ای و تحلیل اگو، ترجمه‌ی سایرا رفیعی، نشر نی، تهران.
فروید، زیگموند (1394)، توتم و تابو، ترجمه‌ی حمیدرضا غیوری، نشر راستین، تهران.
فوکو، میشل (1389)، نظم اشیاء: دیرینه­شناسی علوم انسانی، ترجمه­ی یحیی امامی، چاپ اول، پژوهشکده­ی مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران.
کلرو، ژان پیر (1394)، واژگان لاکان، ترجمه‌ی کرامت موللی، نشر نی، تهران.
لاکان، ژاک (1394)، مرحله‌ی آیینه‌ای به مثابه آن چه کارکرد من را آن گونه که در تجربه‌ی روانکاوانه آشکار می‌شود شکل می‌بخشد، در از مدرنیسم تا پست مدرنیسم، بوسیله‌ی لارنس کهون، ویراسته‌ی عبدالکریم رشیدیان، چاپ یازدهم، نشر نی، تهران.
لاکان، ژاک (1393)، تلویزیون، ترجمه‌ی انجمن روان‌پژوهان فارسی زبان فرانسه، رخ‌داد نو، تهران.
موللی، کرامت (1395)، مبانی روان‌کاوی فروید و لاکان، نشر نی، تهران.
هومر، شون (1394)، ژاک لاکان، ترجمه‌ی محمدعلی جعفری و سید ابراهیم طاهایی، نشر ققنوس، تهران.
یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1391)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه­ی هادی جلیلی، چاپ دوم، نشر نی، تهران.
هیندس، باری (1390)، گفتارهای قدرت از هابز تا فوکو، ترجمه­ی مصطفی یونسی، چاپ اول، پردیس دانش تهران.
Burgin, Victor (1986), The end of Art Theory (Criticism and postmodernity), Re-Reading the Camera Lucida, MCMILLAN, London.
Foster, Hal. Ed (1988), Vision and Visuality, Seattle, Bay Press, WA.
Foucault, Michel (1978), the history of sexuality, Volume I: An Introduction, translated from the French by Robert Hurley, Vintage books, New York.
Foucault, Michel (1981), the order of discourse, In the Untying the Text: A Post-Structuralist Reader by Robert Young, Routledge & Kegan Paul, Boston, London.
Hall, Stuart (1992). Formation of Modernity, Introduction to sociology, Polity Press. London,
Mirzoeff, Nicholas (2006), On visuality, in Journal of visual culture, Vol 5(1), 53–79. London, Thousand Oaks, CA and New Delhi.
McLuhan, Marshall (1964), Understanding Media, Routledge, London.