تاثیر فرهنگ جامعه و کارکرد اثر در شکل گیری کالبد و تزیینات معماری در بناهای زندیه با نگاهی بر عمارت دیوانخانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه هنر شیراز

چکیده

در دوران زند، کریم خان به عنوان حاکمی مردمی، در معماری به دنبال دستیابی به اسلوبی بود که جنبه های اجتماعی داشته باشد و با این دیدگاه ساخت و تزیینات بناها در این دوره بسیار تنوع می یابد. هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی و تحلیل معماری کالبد و تزیینات وابسته به آن با نگاهی به عمارت دیوانخانه زندیه است و در پی پاسخ به این سوال که طراحی سازه و تزیینات چگونه با توجه به کارکرد اثر و فرهنگ انتخاب شده است و نقش اجتماع در شکل گیری طرح معماری و تزیینات اثر چگونه است. روش تحقیق به صورت توصیفی- تحلیلی است و یافته های حاصل شده بیان میدارد که در این دوران فرهنگ جامعه و نگاه حکومت در پی ایجاد نگاهی عدالت محور و مردمی بوده که این دیدگاه در طراحی معماری و تزیینات وابسته به آن و کارکرد بخشی به اثر تاثیر داشته است. در بنای دیوانخانه با کاربری دادگستری، تمامی عناصر معماری و تزیینات جهت نمایش ویژگی های کارکرد بنا و روح حاکم بر فرهنگ جامعه گزینش شده است. بنابراین می توان اذعان داشت ریشه های فرهنگی جامعه و نگاه حکومتی در دوران زندیه، به طور خاص، در طراحی سازه و تزیینات بکار گرفته شده است.

کلیدواژه‌ها


- احمدی، حسین؛ رسول وطندوست و مریم شیروانی (1395)، خوانش فرایند ادراک و دریافت زیبایی در نظرگاه مخاطبان آثار هنری بر اساس مقایسه و تحلیل آرای فلاسفه اسلامی و غربی، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 21، شماره 4،صص 13-20.
-اعظام قدسی، حسن (1349)، خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صدساله، تهران.
-آیت اللهی، حبیب الله (1380)، تاریخ هنر ایران، انتشارات آگاه، تهران.
- باستانی پاریزی، محمد ابراهیم (1381)، نای هفت بند، انتشارات نشر علم، تهران.
- بیضاپور، محمد (1368)، نگاهی به هنر و معماری دوره زندیه، انتشارات نوید، شیراز.
- بورکهارت، تیتوس (1365)، هنر اسلامی، زبان و بیان، ترجمه مسعود رجب نیا، انتشارات سروش، تهران.
-پیرنیا، محمد کریم و غلامحسین معماریان (1396)، سبک شناسی معماری ایران، سروش دانش چاپ هشتم، تهران.
- جابز، گروترود (1370)، سمبل: کتاب اول جانوران، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
- جهانبخش، هانا و هانیه شیخی نارانی (1395)، پژوهشی پیرامون نقش گل و مرغ و کاربرد آن در هنرهای سنتی ایران (دوران زندیه و قاجاریه)، فصلنامه تاریخ نو، شماره 16،صص 129-162.
-حدیدی، الناز و ابوالقاسم دادور و عباس اکبری (1388)، رمز اندیشی ایرانیان باستان در خصوص نقش مایه عقاب و انعکاس آن بر روی برخی مصنوعات، مجله نقش مایه، بهار و تابستان، شماره 3 ،صص 7 -20 .
- حسین پور، محمد (1389)، شهرنشینی و شهرسازی در عهد زندیه، تحلیلی در ترکیب عناصر معماری و شهرسازی مجموعه زندیه (مجموعه مقالات)، ج 2، به کوشش محمدعلی رنجبر و علی اکبر صفی پور، شیراز، بنیاد فارس شناسی.
-خسروی، الهه (1391)، بررسی نقوش و اشکال پرنده در هنر ایران باستان، مجله نقش مایه، شماره 15،صص 69- 84.
-راپاپورت، آموس (1382)، خاستگاه های فرهنگی در معماری، ترجمه صدف آل رسول و افرا بانک، مجله خیال (8)،صص 56-97 .
- رجایی، غلامعلی (1386)، ایران و کریم خان زند (نوآوری های کریم خان در دوره حکومت)، انشارات نیکتاب، تهران.
- رجبی، پرویز (1389)، کریم خان زند و زمان او، کتاب آکامه، تهران.
-شریف زاده، عبدالمجید (1381)، دیوارنگاری در ایران: زند و قاجاریه در شیراز، چاپ اول، انتشارات موسسه صندوق تعاون، تهران.
- شفیعی، فاطمه و هوشنگ اسفندیاری (1384)، جلوه گاه هنر و معماری در ارگ کریم خانی شیراز، انتشارات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس.
- شعبانی، رضا (1385)، کریم خان زند، جلد 2، دفتر پژوهش های فرهنگی، تهران.
- شعیری، حمیدرضا (1389)، تجزیه و تحلیل نشانه- معنا شناختی گفتمان، انتشارت سمت، تهران.
- شهدادی، جهانگیر (1384)، گل و مرغ ( دریچه ای به زیبایی شناسی ایرانی)، نشر کتاب خورشید، تهران.
-شیروانی، مریم (1391)، دیوانخانه یادگاری از هنر دوره زندیه در شیراز، انتشارات تخت جمشید، شیراز.
-قنبری، تابان؛ حسین سلطانزاده و محمدرضا نصیرسلامی (1395)، نشانه شناسی محتوا و زمینه های موثر بر دیوارنگاری و تزیینات دوره زندیه با تاکید بر درون مایه های هنر قومی، باغ نظر، دوره 13 ، شماره 45،صص 91-104.
-مکی نژاد، مهدی (1387)، تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی (تزیینات معماری)، انتشارات سمت، تهران.
- موسوی نامی اصفهانی، محمد صادق؛ نفیسی، سعید؛ شیرازی، محمد رضا و عبدالکریم بن علی رشیف (1390)، تاریخ گیتی گشا در تاریخ زندیه، اقبال، تهران.
- مهرگان، حسین و ایمان محمدی بیدسردره (1394)، بررسی تطبیقی مسجد شاه اصفهان و مسجد وکیل شیراز. فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، شماره 22،صص 79-86.
- میرشمسی، فرشته سادات؛ محمد صادق میرزا ابوالقاسمی و فتح الله زارع خلیلی (1396)، تنوع نقوش گیاهی در نقاشی دیواری عصر زندیه در شیراز. نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 22 ، شماره 1،صص 43-52.
- ندیم، مصطفی (1394)، خیابان کریم خان زند شیراز، امید دانا، تهران.
- نعمتی، محمد (1389)، مشخصات معماری دوره زندیه، زندیه (مجموعه مقالات)، ج 2، به کوشش محمدعلی رنجبر و علی اکبر صفی پور، شیراز، بنیاد فارس شناسی.
-هال، جیمز (1392)، فرهنگ نگاره ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران.
- هدایتی، هادی (1397)، تاریخ زندیه: ایران در زمان کریم خان (1165-1193)، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
Backovice, Vera & Masirevic Ljubomir (2010). Social Theory and Architecture. Serbian Architectural journal, issue 2, pp 237-238.
-Kostof, Spirol (1995). A History of Architecture: Settings and Rituals, Oxford University Press. New York.