سرآغاز تاریخ‌نگاری هنر اسلامی در بوتۀ استشراق، استعمار، مجموعه داری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای تاریخ تطبیقی و تحلیلی از دانشگاه تهران/ دانشنامه جهان اسلام

چکیده

عرصۀ تاریخ­نگاری و مطالعۀ هنر اسلامی حدود دو سدۀ پیش در مغرب­زمین نمایان شد. رویکردهای جدید تاریخ­نگاری و آشنایی با متون اسلامی، درک دستاوردهای تمدن اسلامی، از جمله هنر را ساده­تر کرد. اندکی بعد، گروهی از معماران به شوق دیدار بناهای کهن اسلامی راهی اسپانیا شدند. دست­اندازی استعماری یا روابط سیاسی قدرت­های غرب در سرزمین­های اسلامی، پای جهانگردان طراح و معمار را به این مناطق باز کرد. حاصل این سفرها انبوهی طرح و تصویر از بناهای کهن بود که مردم غرب را با معماری اسلامی آشنا می­کرد. در مرتبه­ای دیگر، خرید و فروش اشیا با حضور مشتریان اروپایی و وساطت دلالان بومی، سیل آثار هنرها و صنایع کهن اسلامی را به مجموعه­های غرب سرازیر کرد. در این بین، نقش نمایندگان موزۀ کنزینگتون جنوبی در لندن پررنگ­تر بود. در این نوشتار مراتب نخستین برخوردهای غربیان با میراث هنر اسلامی در سه مرحلۀ شرق‌شناسی، سفرهای هنرشناسان غرب به سرزمین­های اسلامی در دورۀ استعمار، و گردآوری آثار هنر اسلامی در مجموعه‌های غربی بررسی شده است. روش کار مطالعه و تحلیل اسناد، گزارش­ها، و مقالاتی است که خودِ غربیان دربارۀ پیشینۀ مطالعات هنر اسلامی نوشته­اند. در انتها روشن خواهد شد عرصه­ای که امروز با نام هنر اسلامی برای همۀ هنرپژوهان جهان دانشی شناخته و مدوّن است، محصول همین برخوردهای خام اولیه است.

کلیدواژه‌ها


براون، ادوارد (1371)، یک سال در میان ایرانیان، ترجمۀ ذبیح­الله منصوری، صفّار، تهران.
بلر، شیلا (1396)، خوشنویسی اسلامی، ترجمۀ ولی­الله کاووسی، فرهنگستان هنر، تهران.
بلر، شیلا و جاناتان بلوم (1387)، سراب هنر اسلامی، ترجمۀ فرزانه طاهری، مجلۀ باستان­شناسی و تاریخ، شمارۀ 45، ص48-92.
سعید، ادوارد (1394)، شرق­شناسی، ترجمۀ لطفعلی خنجی، امیرکبیر، تهران.
کاووسی، ولی­الله (1397)، آثار هنر اسلامی در نگارخانه و موزۀ سکلر، فصلنامۀ آفاق شیعه، شمارۀ 2، ص7-11.
کاووسی، ولی­الله (1392)، دمشق: هنرها، دانشنامۀ جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، جلد 18، ص135-140.
کاووسی، ولی­الله (1389)، تیغ و تنبور: هنر دورۀ تیموریان به روایت متون، فرهنگستان هنر، تهران.
لویس، برنارد (1393)، نخستین مسلمانان در اروپا، ترجمۀ محمد قائد، کارنامه، تهران.
مجد موسی و محمد الاسد (1385)، الگ گرابار و نیم­قرن تحقیق در هنر اسلامی، گلستان هنر، شمارۀ 4، ص24-34.
همتی گلیان، عبدالله (1386)، تاریخچۀ شرق­شناسی: کاوشی در سیر مطالعات اسلامی در غرب، جهاد دانشگاهی، مشهد.
Carey, Moya (2017), Persian Art: Collecting the Art of Iran for V&A, V&A Publishing, London.
Carey, Moya and Mercedes Volait (2018), Framing ‘Islamic Art’ for Aesthetic Interiors: Revisiting the
1878 Paris Exhibition, International Journal of Islamic Architecture, retrieved from: < https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-01867966/document>
Eggleton, Lara (2012), History in the making: the ornament of the Alhambra and the past-facing present, Journal of Art Historiography, No.6, pp. 1-29.
Erzini, Nadia (2000), Cultural Administration in French North Africa and Growth of Islamic Art History, Discovering Islamic Art, ed. Stephen Vernoit, I.B.Tauris Publishers, London, New York.

Fergusson, James (1910), History of Indian and Eastern Architecture, John Murray, London.

Hagedorn, Annette (2000), The Divelopment of Islamic Art History in Germany in the Late Nineteenth and Early Twentieth Century, Discovering Islamic Art, ed. Stephen Vernoit, I.B.Tauris Publishers, London, New York.
Helfgott, Leonard (1990), Carpet Collecting in Iran, 1873-1883: Robert Murdoch Smith and the Formation of the Modern Persian Carpet Industry, Muqarnas, No. 7, pp. 171-181.
Iggers, Georg and J.M. Powell (eds.) (1990), Leopold von Ranke and the Shaping of the Historical Discipline, Syracuse University Press, New York.
Jones, Owen (1868), Grammar of Ornament, Bernard Quaritch, London.
Mahdavi, Shireen (2016), RISHĀR KHAN, Encyclopædia Iranica, online edition, retrieved from: <http://www.iranicaonline.org/articles/rishar-khan>.
Rabbat, Nasser (2012), Islamic Art at a Crossroads?, Islamic Art and the Museum, Saqi Books, London.
Rogers, J. M. (2000), The Collecting of Islamic Art in Nineteenth-century Russia, Discovering Islamic Art, ed. Stephen Vernoit, I.B.Tauris Publishers, London, New York.
Stronge, Susan (2000), Collecting Mughal Art at the Victoria and Albert Museum, Discovering Islamic Art, ed. Stephen Vernoit, I.B.Tauris Publishers, London, New York.
Vernoit, Stephen (2000), Islamic Art and Architecture: An Overview of Scholarship and Collecting, c. 1850-c. 1950, Discovering Islamic Art, ed. Stephen Vernoit, I.B.Tauris Publishers, London, New York.
Wood, Barry (2019), Minbar, Discover Islamic Art, Museum With No Frontiers, retrieved from: http://www.discoverislamicart.org/database_item.php?id=object;ISL;uk;Mus02;10;en