ریخت شناسی خواب نگاره‌های شاهنامه‌ی تهماسبی بر اساس نظریه پراپ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه تهران

2 هنرمند حوزه هنری

چکیده

از مباحث مهم نگارگری، بررسی شکل­شناسانه­ی عناصر تصویری و کارکرد آن­ها در پیشبرد روایت تصویری است. این پژوهش، با هدف دست­یابی به این مهم، خواب­نگاره­های شاهنامه تهماسبی را مورد بررسی ریخت­شناسانه قرار داده است. لذا این سؤال را طرح کرده است؛ عناصر سازنده­ی نگاره­های شاهنامه­ی تهماسبی در بازتولید موضوع خواب و رؤیا چه کارکرد و خویشکاری­ای دارند؟ این تحقیق از زاویه­ای نو به موضوعی که تا­کنون مورد توجه قرار نگرفته، پرداخته است. کمبود یا نبود پژوهشی در نگارگری با موضوع "خواب" و "رؤیا"، نگارندگان این تحقیق را بر آن داشت تا به شیوه­ی توصیفی - تحلیلی، به بررسی شکل­شناسانه­ی داستان­های مصور شاهنامه­ی تهماسبی با موضوع رؤیا بپردازند. با توجه به یافته­های تحقیق می­توان نتیجه گرفت، که خویشکاری عناصر تصویری در سه حوزه قابل دسته­بندی است. 1- تمام عناصر تصویری به ساختار شکلی اثر کمک کرده و ترکیب­بندی آن­ها را تکمیل می­کنند. 2- برخی از خویشکاره­ها در هر سه نگاره مشترک هستند و می­توان کارکرد آن­ها را در حیطه­ی روایت صریح داستان دانست. 3- برخی از عناصر تصویری در هر سه نگاره، کارکرد نمادین دارند. تعداد این عناصر نمادین کم­ و زیاد می­شود اما در هر سه نگاره چنین عناصری دیده می­شود.

کلیدواژه‌ها


اسعد، محمدرضا (1387)، ‌‌‌بـا‌زتاب‌ خواب و رویا در شاهنامه­ی فردوسی، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، شماره 13، صص 9-42.
پراپ، ولادیمیر(1368)، ریخت­شناسی قصه­های پریان، ترجمه فریدون بدره­ای، چاپ اول، توس، تهران.
ثروتیان، بهروز(1384)، شرح راز منطق­الطیر عطار، چاپ اول، امیر کبیر، تهران.
جلالی پور، بهرام(1391)، ریخت شناسی قصه­های اساطیری و پهلوانی شاهنامه­ی فردوسی (بر اساس روش ولادیمیر پراپ)، انتشارات افراز، تهران.
حیدری، مرتضی (1394)، ریخت شناسی تطبیقی قصه­های ماه پیشانی، یه­شین و سیندرلا، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره­ی 36، صص 192-157.
دهخدا، علی اکبر(1366)، گزیده امثال و حکم، به کوشش: سید محمد دبیرسیاقی، تیراژه، تهران.
سرّامی، قدمعلی (1388)، از رنگ گل تا رنج خار(شکل شناسی قصه­های شاهنامه)، علمی فرهنگی، چاپ دوم، تهران.
شفیعی کدکنی، محمد رضا (1388)، مقدمه، تصحیح و تعلیقات منطق­الطیر، سخن، تهران.
عرب نژاد، زینب و طغیانی، اسحاق (1395)، ریخت­شناسی داستان­های عاشقانه­ی شاهنامه، فصلنامه علمی پژوهشی متن شناسی ادب فارسی، دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره­ی جدید، شماره 3(پیاپی 31). صص38-23.
عنبرانی، پویا (1390)، خواب و رویا در شاهنامه، نامه پارسی، شماره 56 و 57 ، صص 214-232.
فردوسی، ابوالقاسم (1374)، شاهنامه، به تصحیح ژُل مل، چاپ پنجم، انتشارات سخن، تهران.
قائمی، فرزاد (1391)، اسطوره­ی نبرد مهر و گاو نخستین و ارتباط آن با ابزار نمادین گرز گاوسر، ادب پژوهی، شماره 21، 89-110.
کربن، هانری (1383)، واقع انگاری رنگ­ها و علم میزان، ترجمه­ی انشاالله رحمتی، سوفیا، تهران.
کزازی، میر جلال­الدین (1370)، مازهای راز(جستارهایی در شاهنامه)، نشر مرکز، تهران.
کزازی، میرجلال­الدین (1396)، نمادشناسی مرغان منطق­الطیر، http://www.bookcity.org .
گلستانی، مینا (1392)، دنیای خواب و خواب­گزاری در شاهنامه­ی فردوسی، هفتمین همایش پژوهش­های زبان و ادبیات فارسی، تهران.
منصوریان سرخگریه ، حسین و تربتی نژاد، بهجت (1390)، نقد و تحلیل رؤیا در شاهنامه­ی فردوسی، متن­شناسی ادب فارسی، شماره­ی 12، صص 93-112.
   منبع تصویری
Sheila R, Canby (2011), the Shahnama of Shah Tahmasp THE PERSIAN BOOK OF KINGS, Metropolitan Museum of Art, New York.