گونه‌شناسی و قابلیت گرافیکی آرایه‌های معماری مسجد امام کرمان (مسجد ملک)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد تصویرسازی دانشگاه شاهد

2 دانشجو دکتری پژوهش هنر دانشگاه شاهد

چکیده

مسجد امام کرمان به دلیل برخورداری از قسمت‌های مختلف تاریخی از آل‌بویه تا دوره معاصر، و همچنین داشتن آرایه‌های گوناگون معماری از آجرکاری، کاشی‌کاری، گچ‌بری و غیره، منبع بسیار مناسبی برای مطالعات تاریخی، فرهنگی و هنری است و نقوش به کار رفته در آن، می‌توانند در طراحی گرافیکی مدرن مورد استفاده قرار گیرند. روش انجام تحقیق بر مبنای ماهیت توصیفی- تحلیلی بوده است و گردآوری اطلاعات به صورت ترکیبی (کتابخانه ای و میدانی) صورت گرفته است. نگارندگان با رویکرد مطالعه کاربردی، این فرضیه را مبنای پژوهش خود قرار داده­اند که: «نقوش گره‌چینی و تزیینی موجود در اجزای مختلف معماری مسجد امام کرمان، از غنا و قابلیت به‌روز کردن برخوردارند». پس از بررسی‌های لازم، مشخص شد که نقوش مجموعه یادشده، در گونه‌های انتزاعی، حاشیه‌پردازی، گره‌چینی، اسلیمی و مقرنس قابل تقسیم‌بندی است که البته هرکدام از آن‌ها نیز به دو زیرگونه دیگر تقسیم‌ می‌شوند. نتایج پژوهش بیانگر آن است که نقش‌مایه‌های موجود در بنا، می‌توانند با اندک تغییراتی در طرح و ابعاد، بر روی مصنوعات و کالبد معماری مدرن نیز استفاده شوند. این امر می‌تواند یک منبع غنی فرهنگی را برای هنرمندان و صنعتگران معرفی و شیوه بهره‌گیری از آن‌ها را به دیگر بناهای تاریخی، تعمیم دهد.

کلیدواژه‌ها


اسدالهی، معصومه (1374)، مسجد ملک، فرهنگ و ادب، شماره ؟؟؟؟، صص 73- 63.
اعتمادالسلطنه، محمد حسن ابن علی (1367)، مرآه‌البلدان، ج 4، دانشگاه تهران، تهران.
باستانی‌پاریزی، محمدابراهیم (1335)، راهنمای آثار تاریخی کرمان ( نشریه فرهنگ استان هشتم)، حاضر، تهران.
بیت‌الهی، علیرضا (1394)، مطالعه‌ی تطبیقی نگاره و خط‌نگاره در محراب‌های گچی چهارگانه‌ی مسجد ملک کرمان، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد ارتباط‌تصویری، علیرضا شیخی، موسسه آموزش عالی فردوس مشهد.
پوپ، آرتور ابهام (1365)، معماری ایران: پیروزی شکل و رنگ، یساولی، تهران.
پورمند، مهدیه (1385)، بررسی نشانه‌های متأثر از نقوش ایرانی، کتاب ماه هنر، شماره 101 و 102، صص 71- 66.
جهان‌پور، بهروز (بی‌تا)، مجموعه فرهنگی اطراف مسجد امام خمینی (ره) کرمان، طرح پژوهشی، دانشگاه تهران، جهاد دانشگاهی.
حاتم، غلامعلی (1378)، معماری اسلامی ایران در دوره سلجوقیان، جهاد دانشگاهی، تهران.
حاجی‌قاسمی، کامبیز (1383)، گنجنامه (فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران)، ج 6، روزنه، تهران.
حیدری باباکمال، یدالله و همکاران (1393)، مطالعه تزیینات گچبری محراب‌های دوره سلجوقی مسجد ملک کرمان از دیدگاه هنر اسلامی. در: مطالعات تاریخ اسلام، سال 7، شماره 23، صص 177- 149.
خاکباز الوندیان، الهه و علومی، مجید (1391)، آرایه‌های تزیینی بقعه سید رکن‌الدین (مدرسه رکنیه) یزد، شاهکار هنر و معماری مذهبی دوره آل مظفر، دو فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره 17، صص 60 – 45.
خان‌وزیری، احمدعلی (1393)، تاریخ کرمان، باستانی‌پاریزی، علمی، تهران.
خزایی، محمد ( 1382)، نمادگرایی در هنر اسلامی، مجموعه مقالات اولین همایش هنر اسلامی، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
دادور، ابوالقاسم و مصباح‌اردکانی، نصرت‌الملوک (1385)، بررسی نقوش و شیوه تزیینی توپی گچی ته آجری در بناهای دوره سلجوقی و ایلخانی، نشریه هنرهای زیبا، شماره 26، صص 92– 85.
دانشور، محمد (1388)، محله‌های قدیمی شهر کرمان، مرکز کرمان‌شناسی، کرمان.
رهنورد، زهرا (1378)، حکمت هنر اسلامی، سمت، تهران.
زکی، محمدحسن (1388)، هنر ایران در روزگار اسلامی، ترجمه محمدابراهیم اقلیدی، صدای معاصر، تهران.
زمرشیدی، حسین (1388)، مسجد در معماری ایران، کیهان، تهران.
شکفته و همکاران (1394)، تزیینات آجرکاری سلجوقیان و تداوم آن در تزیینات دوران خوارزمشاهی و ایلخانی، فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، سال 3، شماره 6، صص 103– 84.
شهابی، عاطفه (1392)، بررسی آرایه‌ها و نقوش تزیینی امام‌زاده هارون ولایت اصفهان، راسخون، مقالات امام‌زادگان.
ممیز، مرتضی (1384)، رابط انسان با زیبای‌ های زندگی و طبیعت، کتاب ماه هنر، شماره 89-9، صص 12-11.
مهدوی، افسون (1382)، باززنده سازی مرکز محله مسجد ملک، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد معماری، رضا بهبهانی، دانشگاه آزاد اسلامی.
ندیم، فرناز (1386)، نگاهی به نقوش تزیینی در هنر ایران، رشد آموزش هنر، شماره 10، صص 19– 14.
یوزباشی، عطیه (1394)، نشانه‌شناسی نقوش تصویری امام‌زاده‌های شهرستان دماوند استان تهران، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد ارتباط‌تصویری، سید نظام‌الدین امامی‌فر، دانشگاه شاهد.
یوزباشی، عطیه و امامی‌فر، سید نظام‌الدین (1395)، تزیینات وابسته به معماری امام‌زاده‌‌های شهرستان دماوند استان تهران، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 21، شماره 3، صص 52- 41.