کتیبه‌های نستعلیق عمارت مسعودیه و بررسی انتساب آن‌ها به زرین قلم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.

2 استادیار و عضو هیئت علمی فرهنگستان هنر. شهر تهران، استان تهران

3 استادیار گروه معماری، دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.

چکیده

باغ‌عمارت مسعودیه به دستور مسعود میرزا، ملقب به ظل‌السلطان در سال ۱۲۹۵ ه.ق‌. و به سرکاری رضاقلی‌خان و سایر هنرمندان طراز اول دوران، بنا شده است‌. کتیبه‌های این مجموعه که تماماً به خط نستعلیق نگارش شده‌اند، علاوه بر کیفیت بالای هنری، بازنمودی از تاریخچه بنا و جایگاه بانی آن از طریق محتوای متون‌ است. هدف از این پژوهش، بررسی نقش کتیبه‌ها به عنوان عناصر تزیینی، محل نصب کتیبه‌ها، شیوه نگارش خطوط نستعلیق به ویژه کتیبۀ نادر نگاشته شده توسط عبدالحسین زرین‌قلم و نیز مضمون متون و اشعار کتیبه‌ها به عنوان نمودی از تاریخچه کمتر دیده شده این عمارت است. در این پژوهش با راهبرد تفسیری–تاریخی و بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی‌های میدانی و با رویکردی کیفی، ابتدا به بررسی میدانی از طریق عکاسی و مستندنگاری کتیبه‌های عمارت مسعودیه پرداخته‌‌شد و بر مبنای مدارک تصویری و نوشتاری کتابخانه‌ای، به خوانش متون کتیبه‌ها و شناخت کتیبه‌نگاران این آثار و مقایسه تطبیقی با دیگر آثار این هنرمندان پرداخته‌ شد. با توجه به نوع خط، ترکیب‌بندی و تاریخ نگارش خطوط، پرسش کلیدی این پژوهش در کنار مرور کتیبه‌های ارزشمند این بنا، بررسی انتساب دیگر کتیبه‌های بدون رقم این مجموعه به عبدالحسین‌ زرین‌قلم یا دیگر هنرمندان بزرگ این دوره همچون میرزاغلامرضا بوده‌است. نتیجه پژوهش حاکی از احتمال انتساب سایر کتیبه‌های بدون رقم عمارت مسعودیه به زرین‌قلم است.
 

کلیدواژه‌ها


آیت الله زاده شیرازی، باقر زیر نظر اسکندر مختاری (1390)، عمارت مسعودیه، سازمان زیباسازی شهر تهران با همکاری دفتر پژوهش‌های فرهنگی، تهران.
ابوترابیان، بهنام (1395)، قصه های مسعودیه، نشر تاریخ ایران، تهران.
اورنگی، زهرا (1383)، بررسی کتیبه‌های بارگاه حرم عبدالعظیم (ع)، پایان نامه کارشناسی ارشد ارتباط تصویری، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران.
بیانی، مهدی (1346)، احوال و آثار خوش‌نویسان: نستعلیق نویسان، بخش دوم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
دمندان، پریسا (1379)، اسناد تصویری؛ ظل السلطان، تاریخ معاصر ایران، شماره 13و 14، صص 245- 284.
سرمدی، عباس (1380)، دانشنامه هنرمندان ایران و جهان اسلام: از مانی تا معاصرین کمال الملک، نشر هیرمند، تهران.
صالحی کاخکی، احمد و دیگران (1395)، مطالعه فرمی و ساختاری کتیبه‌های نستعلیق در مساجد قاجاری اصفهان و مقایسه آن با نمونه‌های مشابه صفوی، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، شماره 68، صص 65- 76.
فضائلی، حبیب الله (1376)، تعلیم خط، انتشارات سروش، تهران.
قلیچ‌خانی، حمیدرضا (1396)، پنجاه سال با دکتر مهدی بیانی (1346- 1396ش.)، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران.
مفید، حسین و رئیس زاده، مهناز (1384)، ماجرای معماری سنتی ایران در خاطرات استاد حسین لرزاده؛ از انقلاب تا انقلاب به انضمام منتخب اشعار، انتشارات مولی، تهران.
مکی نژاد، مهدی (1388)، کاشی کاران گم‌نام دور‌ه‌ی قاجاریه (2): خاندان خاک‌نگار مقدم، فصلنامه گلستان هنر، سال پنجم، شماره 1 (شماره پیاپی 15)، صص 80- 86.
مکی‌نژاد، مهدی (1390)، خوشنویسان قاجار، معرفی و بررسی آثار استاد محمدابراهیم طهرانی (میرزا عمو)، مجموعه مقالات همایش ملی گنجینه­های از یاد رفته هنر ایران، انتشارات فرهنگستان هنر، تهران.
معتقدی، کیانوش (1394)، کتیبه‌های نستعلیق تهران، نشر پیکره، تهران.
هاشمی‌نژاد، علیرضا (1393)، سبک‌شناسی خوشنویسی قاجار، نشر فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران و موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن)، تهران.