سرآغاز عکاسی در ایران (درآمدی انتقادی بر تاریخ عکاسی ایران در دوره‌ی ناصری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مطالعات عالی هنر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

بایگانی عکس‌های دوره‌ی قاجار، یکی از بزرگترین گنجینه‌های‌ تصویری تاریخ ایران است. اگر این بایگانی را همچون یک فضای بصری متصور شویم، می‌توان چیستی و چگونگی آن را مورد تحلیل انتقادی قرار داد و اگر نام دیدمان را به کلیت این فضای بصری اطلاق کنیم، می‌توان پرسید چه دیدمانی، چرا و چگونه در دوره‌ی ناصری صورت‌بندی شده و این دیدمان چه کارکردی می‌توانست در گذشته داشته و یا حتی در ادوار بعدی می‌تواند داشته باشد؟ چنین موضعی در قبال تاریخ عکاسی ایران، می‌تواند فصلی آغازین و مطالعه‌ای بنیادین در این حیطه باشد؛ امری که در تحقیقات انجام شده کم و بیش مورد غفلت قرار گرفته است. تبارشناسی به عنوان یک نظریه-روش تاریخی، راه‌گشای مناسبی برای این نوشتار خواهد بود. هدف، ارائه‌ی تحلیلی کیفی از تاریخ عکاسی ایران از بدو ورود دوربین عکاسی به این سرزمین، در دوره‌ی ناصری است. آنچه که نگارندگان در این مجال موجه می‌سازند، این مهم است که دیدمان عکاسی در دوره‌ی ناصری به شکلی سیاسی، البته با توجه به مفهوم سنتی سیاست، صورت‌بندی شده است. البته در این میان نباید دیدمان سیاسی-اریانتالیستی را هم از نظر دور داشت؛ موردی که می‌تواند کارکرد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خود را به نحوی حتی تا به اکنون حفظ کند.

کلیدواژه‌ها


آبراهامیان، یرواند (1384)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه‌ی احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، چاپ یازدهم، نشر نی، تهران.
افشار، ایرج (1370)، گنجینه­ی عکس­های تاریخی ایران، چاپ اول، نشر فرهنگ ایران، تهران.
تاجیک، محمدرضا (1384)، روایت هویت و غیریت در میان ایرانیان، چاپ اول، انتشارات فرهنگ گفتمان، تهران.
تقی­پور، امیرعباس و دیگران (1391)، صراحت­نامه، چاپ اول، انتشارات سیمای شرق، تهران.
دادبه، آریاسپ (1384)، روح زمان و روح هنر قاجار، فصل­نامه­ی حرفه­ی هنرمند، شماره­ی 13، صفحات 105 – 92.
دمندان، پریسا و فرزام، فریبا (1382)، هزار جلوه­ی زندگی، تصویرهای ارنست هولتسر از عهد ناصری، چاپ اول، مرکز اسناد و مدارک میراث فرهنگی، تهران.
ذکاء، یحیی (1384)، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، چاپ دوم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
زنگی­آبادی، نازنین (1390)، بازتاب عکاسی در روزنامه­ها و مجلات عصر قاجار (با تأکید بر دوره­ی ناصری)، پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد عکاسی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
زین‌الصالحین، حسن (1392)، تحلیل انتقادی گفتمان‌های تاریخ عکاسی ایران، پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد عکاسی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
ستاری، محمد (1387)، در مقدمه­ی سیر تحول عکاسی نوشته­ی پطر تاسک، چاپ پنجم، انتشارات سمت، تهران.
ستاری، محمد و عراقچیان، مهدی (1389)، عکاسی قاجار: نگاه شرقی، نگاه غربی، نشریه­ی هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، شماره­ی 42، صفحات 56 – 45.
سعید، ادوارد (1389)، شرق‌شناسی، ترجمه‌ی لطفعلی خنجی، انتشارات امیرکبیر، تهران.
سیاح، حمید (1359)، خاطرات حاج سیاح، چاپ سوم، انتشارات امیرکبیر، تهران.
شهری، جعفر (1378)، تاریخ اجتماعی ایران در قرن 13: زندگی و کسب‌وکار، جلد اول و سوم، چاپ سوم، مؤسسه­ی خدمات فرهنگی رسا، تهران.
شیخ، رضا (1384)، ظهور شهروند شاهوار، ترجمه­ی فرهاد صادقی. فصل­نامه­ی عکس­نامه، سال پنجم، شماره­ی 19، صفحات 27 – 4.
طهماسب­پور، محمدرضا (1385)، ایتالیایی­ها و عکاسی در ایران، چاپ اول، نشر قو. تهران.
طهماسب­پور، محمدرضا (1387)، ناصرالدین­شاه عکاس، چاپ دوم، انتشارات تاریخ ایران، تهران.
فاضلی، نعمت­الله (1387)، مدرن و یا امروزی­شدن فرهنگ ایران، چاپ اول، پژوهشکده­ی مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران.
هیندس، باری (1390)، گفتارهای قدرت از هابز تا فوکو، ترجمه­ی مصطفی یونسی، چاپ اول، پردیس دانش، تهران.
Foucault, Michel (1978), The History of Sexuality, Volume I: An Introduction, translated from the French by Robert Hurley, Vintage books, New York.
Foucault, Michel (1981), the order of discourse, In the Untying the Text:A Post-Structuralist Reader by Robert Young, Routledge & Kegan Paul, Boston, London.
Mirzoeff, Nicholas (2006), On Visuality, Journal of Visual Culture, Vol 5(1), pp.53–79.