مطالعه پیکرک های زنانه عصر مفرغ شوش از منظر ریخت شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهش هنر

2 دانشکده هنر و معماری دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

تولیدات کاربردی و هنری ایران در عصر مفرغ توسعه پیدا کرده بود. شوش نیز در این دوره از تحول و توسعه چشمگیری برخوردار شده بود. شیوه تندیس‌گری در شوش از حدود نیمه‌ی دوم هزاره سوم ق.م شروع شد. پیکرک‌تراشی شوش شامل پیکرک‌های حیوانی و انسانی است. تعداد پیکرک‌های زنان نسبت به مردان بیشتر است. تندیسک‌های زنانه در اوایل عصر مفرغ متأثر از دوره متأخر(مس و سنگ) بوده و از حالت انتزاعی به سوی واقع‌گرایی تحول پیدا نموده‌اند. ساخت پیکرک‌های زنانه به عنوان نمادهای تولیدمثل، مادرانه و پیشکش دارای کاربرد و تنوع ظاهری بیشتری بوده است. هدف از این پژوهش پاسخ دادن به پرسش مطرح شده می-باشد: سیر تحول پیکرک‌های زنانه در شوش از منظر ریخت‌شناسی چگونه بوده‌است؟ پیکرک‌ها در ابتدا به صورت ابتدایی و بدوی ساخته شده‌اند و به لحاظ باورها و اعتقادات، اغراق‌هایی در برجسته‌سازی نمادها و نشانه‌های زنانه پیکرک‌های برهنه انجام شده‌است. تندیسک‌های پوشیده‌ای نیز وجود دارند که با دقت در جزییات اجزای بدن، صورت، آرایش مو، جواهرات و لباس‌های منقوش همراه با اصول و شناخت اندام انسانی به حالتی واقعگرایانه ساخته شده‌اند. این موضوع به اهمیت جایگاه زن در تمدن شوش عصر مفرغ اشاره دارد. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای انجام شده‌است.

کلیدواژه‌ها


ـ آذرپی، گیتی، (1381)،« پیکرک های سفالین عیلام»، ترجمه سید رسول بروجنی، مجله باستان پژوهی، زمستان، ش 10، صص 25ـ 23.
ـ آمیه، پیر، (1372)، تاریخ عیلام، ترجمه شیرین بیانی، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران،تهران.
ـ -------( 1389)، شوش شش هزارساله، مترجم علی موسوی، چاپ اول،نشر فرزان روز،تهران.
ـ پاتس، دنیل تی،(1391)، باستان شناسی ایلام، ترجمه زهرا باستی، چاپ چهارم،سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی و دانشگاه ها(سمت)،تهران.
ـ جام تیر، امین و شیرازی، علی اصغر و اکبری، عباس؛ تابستان (1389)،«ویژگی های سفالینه های پیکره ای در ایران پیش از تاریخ»، فصلنامه نگره، ش 15، صص 37ـ 29.
ـ دادور، ابوالقاسم،(1389)، « موقعیت اجتماعی و فرهنگی زن در تمدن ایلام»، مجله زن در فرهنگ و هنر(پژوهش زنان)، ش 4، دوره اول، صص 114ـ 95.
ـ دیمز، اورلی،(1388)، تندیس گری و شمایل نگاری در ایران پیش از اسلام،ترجمه علی اکبر وحدتی، چاپ اول،نشر ماهی،تهران.
ـ زابلی نژاد، هدی، مرداد (1388)،«پیکرک های الهه مادر: سیمای زن در آثار پیش از تاریخ ایران»، کتاب ماه هنر، شماره 131، صص 41ـ 34.
ـ صراف، محمد رحیم،(1384)، مذهب قوم ایلام(2600ـ 5000سال پیش) ، چاپ اول، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت)،تهران.
ـ طاهری، صدرالدین و طاووسی، محمود،(1389)،«تندیس های ایزد بانوان باروری ایران»، مجله مطالعات اجتماعی روان شناختی زنان، ش 24، صص 72ـ 43.
ـ طاهری، صدرالدین،(1393)، ایزدبانوان در فرهنگ و اساطیر ایران و جهان،چاپ اول،انتشارات روشنگران و مطالعات زنان،تهران.
ـ طلایی، حسن،(1388)، عصر مفرغ ایران، چاپ سوم،سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی و دانشگاه ها(سمت) مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی،تهران.
ـ قاسمی، مریم و قاسمی، فاطمه،(1385)،«جایگاه زنان در دوره عیلام»، مجله رشد آموزش تاریخ، ش 23، صص 18ـ 13.
ـ قدیانی، عباس،(1387)، شوش بهشت شهرهای عیلام، چاپ سوم، انتشارات فرهنگ مکتوب،تهران.
ـ کرمی، ماندانا،(1391)، ایران از پارینه سنگی تا پایان ساسانی( به روایت موزه ملی ایران) ، چاپ اول، انتشارات پازینه،تهران.
ـ مجید زاده، یوسف،(1370)، تاریخ و تمدن ایلام، چاپ اول،انتشارات مرکز نشر دانشگاهی،تهران.
ـ محمد پناه، بهنام،(1386)، کهن دیار، چاپ دوم، انتشارات سبزان،تهران.
ـ محمدی فر، یعقوب،(1375)،« پژوهشی نو در سبک و کاربرد پیکره های انسانی ایلام از آغاز تا ایلام نو»، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته باستان شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
ـ محمدیان فر، محمد،(1389)،«کهن شهر شوش»،مجله رشد آموزش تاریخ، ش41،صص14-8.
ـ نگهبان، عزت الله،(1372)، حفاری هفت تپه دشت خوزستان، چاپ اول،انتشارات علمی و فرهنگی سازمان میراث فرهنگی کشور،تهران.
ـ -------------(1390)، شوش یا کهن ترین مرکز شهرنشینی جهان، چاپ اول، انتشارت سبحان نور با همکاری سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری کشور،تهران.
ـ نوری شادمهانی، رضا،(1393)، تاریخ فرهنگ ایران، چاپ ششم، انتشارات مهکامه،تهران.
ـ هینتس، والتر،(1389)، شهریاری ایلام،ترجمه پرویز رجبی، چاپ دوم، نشر ماهی، تهران.
-Goodarzi- Tabrizi, Shoki,(1999), “ Elamite terracotta figurines in the rosicrucian egyptian museum”, Edited by Abbas Alizade, Yousef Majidzadeh, Sadegh Malek Shahmirzadi The Iranian World: Essays on Iranian Art and Archaeology Presented to Ezat O. Negahban, Iran University Press, Tehran, pp 137-145.
www.metmuseum.orgـ 
 www.pinterest.com-