بررسی نقوش گلیم سفره کردی شمال خراسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاهی

2 دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

دست‌بافته‌های کردهای شمال خراسان ازجمله هنرهای بومی این منطقه است که از گذشته‌های دور استفاده میشد. سفره‌های کردی یکی از انواع دست‌بافته‌هاست و کاربرد اولیه آن محل قرار دادن نان بوده که توسط زنان کوچ‌نشنین کرد بافته می‌شده؛ اما امروزه کاربرد اصلی خود را از دست داده و بیشتر به عنوان کفپوش یا جنبه تزیینی استفاده می‌شود.
نقوش سفره‌های کردی اهمیت و تنوع خاصی دارد، از جهت معناشناسی برگرفته از باورهای گذشتگان و بیانگر مفاهیم فرهنگی جامعه عشایری است همچنین از نظر بصری ساختاری منسجم دارد. این نقوش شامل چهار گروه هندسی، گیاهی، حیوانی و انسانی است که نقوش حیوانی بیشتر به کار رفته است؛ چرا که متأثر از زندگی کوچ‌نشینی می‌باشد و در میان نقوش انسانی نیز نقش‌مایه دختر بیشتر دیده می‌شود؛ زیرا زنان و دختران بافندگان اصلی سفره‌هایند. همچنین نقشمایه‌ها فرم‌های انتزاعی و طبیعت‌گرایانه دارند. گرچه امروزه با تغییر در سبک زندگی مردم مناطق شمال خراسان طرح‌ها و نقوش قدیمی در حال تغییرند، عمده نقشمایه‌ها برگرفته از نقوش پیشین است.
هدف این نوشته معرفی نقشمایه‌های گلیم سفره کردی و تبیین علل پدید آمدن آنهاست. اطلاعات به روش میدانی (مصاحبه و مشاهده) گردآوری ‌شده و انواع نقوش با رویکرد توصیفی-‌تحلیلی طبقه‌بندی و بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


- اکبرزاده، هادی (1389)، درنگی بر معنی «سرِ سفره» در مصرع «چون سرِ سفره رخِ او توی تو...» از دفتر ششم مثنوی، پژوهشنامه زبان و ادبیات فارسی، سال دوم، شماره ششم، 119-132.
- الیاده، میرچا (1374)، اسطوره،رویا، راز، ترجمه رؤیا منجم، فکر روز، تهران.
- ایرانی ­ارباطی، غزاله و محمد خزایی (1396)، نمادهای جانوری فرّه در هنر ساسانی، نگره، شماره 43. 18-29.
- بدیعی، آیدا (1390)، بررسی نقوش منطقه‌ای خراسان شمالی با تکیه برمنسوجات کُرد، دانشگاه تربیت­مدرس، پایان نامه کارشناسی ارشد.
- پاپلی ­یزدی، محمدحسین (1371)، کوچ­نشینی در شمال خراسان، ترجمه اصغر کریمی، آستان قدس رضوی، مشهد.
- پایدار فرد، آرزو و مهناز شایسته­فر (1390)، بررسی نقوش در گلیم مردمان کرد خراسان، هنر و معماری، شماره 83-84
 - پلتو، پرتی (1375)، روش تحقیق در انسان­شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، علمی، تهران.
- توحدی، کلیم­الله (1371)، حرکت تاریخی کرد، جلد اول،چاپ دوم، مشهد.
- تناولی، پرویز (1370)، نمک و نان، کتابسرا، تهران.
- جابز، گرترود (1370)، سمبل­ها (کتاب اول: جانوران) ترجمه محمدرضا بقاپور، نشر مترجم، تهران.
- جزایری، زهرا (1370)، شناخت گلیم، سروش، تهران.
- حیران­پور، ساناز (1389)، ریشه­یابی نقوش دست‌بافته­های خراسان شمالی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، پایان­نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: غلامعلی حاتم.
- خاقانی، میترا (1395)، بررسی سفره­های آئینی زرتشتیان شیراز، دانشکده ادبیات و علوم انسانی بخش زبان و ادبیات فارس دانشگاه شهید باهنر کرمان، پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد، رشته فرهنگ و زبان­های باستانی.
- دانیس، ا. دونیس (1384)، مبادی سواد بصری، ترجمه مسعود سپهر،سروش، تهران.
- دریایی، نازیلا (1382)، نقش و اسطوره در فرش دست‌باف ایران، اولین سمینار ملی تحقیقات فرش دست‌باف، جلد دوم، تهران،75-98.
- زینلی، لیلا (1394)، روش­شناسی طراحی و تاثیر آن در طراحی و تولید صنایع­دستی (مطالعه موردی: دست‌بافته­های گلیمی خراسان شمالی) پایان­نامه­ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: دکتر مهران فاطمی نیا، دانشگاه سوره، دانشکده هنر.
- شوالیه، ژان و آلن گربران (1379)، فرهنگ نمادها(ج چهارم) ترجمه سودابه فضایلی، جیحون، تهران.
- صباحی، سیدطاهر (1394)، گلیم؛ چکیده­ای از تاریخ و هنر تخت بافته­های شرقی، ویژه نشر، تهران.
- طبیبی، حشمت­الله (1374)، مبانی جامعه شناسی و مردم­شناسی ایلات و عشایر، چ دوم، دانشگاه تهران، تهران.
- فیاضی، سمیه (1386)، بررسی گلیم­های کردی شمال خراسان (شیروان، قوچان، بجنورد)، مؤسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی یزد.
- کاظم­پور، داریوش و محسن سلیمانی (1391)، مطالعه نقوش دست‌بافته­های خراسان شمالی و استفاده از آنها در طراحی نشانه، گلجام، شماره 21، 45-64.
- کمندلو، حسین (1391)، شناسایی، ریشه­یابی و احیا طرحها و نقوش قالی استان خراسان شمالی، مرکز ملی فرش ایران.
- کوپر، جی. سی (1379)، فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمه ملیحه کرباسیان، نشر فرشاد، تهران.
- موسوی حاجی، سیدرسول و ساناز حیران­پور (1390)، بررسی تصویر الهه مادر در گلیم آناتولی و ردپای آن در بافته­های کردی خراسان، نقش­مایه، سال چهارم، شماره هفتم، 25-34.
- هال، آلستر و نیکلاس بارنارد (1379)، گلیم­های ایرانی، ترجمه کرامت­الله افسر، یساولی، تهران.
- هال، جیمز (1383)، فرهنگ نگاره­ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، فرهنگ معاصر، تهران.
- هال، آلستر و جوزه لوچیک ویووسکا (1377)، گلیم: تاریخچه، طرح، بافت و شناسایی، ترجمه شیرین همایون­فر و نیلوفر الفت­ شایان، نشر کارنگ، تهران.
- یاحقی، محمدجعفر (1369)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی و سروش، تهران.