بررسی و تحلیل نقوش پرنده سفالینه‌های اسلامی نیشابور با پرندگان موجود در زیست‌بوم منطقه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه باستان‌شناسی دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی‌سینا

2 کارشناس باستان‌شناس سازمان میراث فرهنگی

چکیده

با مشاهده مقالات منتشر شده در حوزه سفالینه‌های نیشابور به‌روشنی می‌توان دریافت که بسیاری از این مقالات بر روی تاثیر این نقوش از آثار و مفاهیم نمادین از جمله منظومه منطق‌الطیر عطار متمرکز شده‌اند اما آیا سفالگر نیشابوری هنگام تزئین اثر خود تنها متاثر از اینگونه آثار بوده است؟ آیا وجود انواع گونه‌های مختلف پرندگان در زیست بوم منطقه) باعث تاثیرپذیری هنرمند در منقوش نمودن ظروف سفالی خود با نقش پرنده نداشته است؟ با طرح این پرسش‌ها با انجام یک پژوهش از نوع توصیفی- تطبیقی سعی شده است تا با بازطراحی انواع نقوش بکار رفته در تصاویر ظروف سفالی منتشر شده و مقایسه ویژگی‌های ظاهری آن‌ها و گونه‌های مختلف پرندگان موجود در منطقه، تاثیر زیست‌بوم در تولیدات سفالی نیشابور نشان داده شود. در این پژوهش با بررسی سفالینه‌ها بیش از 29 نقش شناسایی گردید. بعد از مطالعه ویژگی‌های ظاهری نقوش و مقایسه آنان با گونه‌های مشابه مشخص گردید که تمامی نقوش در غالب 8 راسته و 23 گونه مختلف قرار دارند از این بین حجم عمده مربوط به پرندگانی است که عموما در مناطق مسکونی زیست و پرورش دارند و انسان ارتباط نزدیکی با آنان دارد. از نکات مهم نبود هیچ‌گونه پرنده شکاری در بین نقوش مورد بررسی است.

کلیدواژه‌ها


- ادهمی میر حسینی، علی، (1387). دانشنامه پرندگان. چاپ اول، تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری- بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی.
- اسکات، درک و مروج همدانی، حسین و ادهمی میرحسینی، علی، (1354). پرندگان ایران. چاپ اول، تهران: سازمان حفاظت محیط زیست.
- چنگیز، سحر و رضالو، رضا، (۱۳۹۰). ارزیابی نمادین نقوش جانوری سفال نیشابور (قرن سوم و چهارم ه.ق). هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی. شماره ۴۷، صص ۳۳-۴۴.
- دهخدا، علی اکبر، (1335). لغت نامه دهخدا. شماره مسلسل: 23 شماره حرف (ط): 1 (ط طاهرزاده)، جلد 33، تهران: خورشیدی، دانشگاه تهران.
- دیانی، امین‌الله، (1376). پرندگان خاورمیانه و خاور نزدیک، تهران: دانشگاه تهران.
- منصوری، جمشید، (1379). راهنمای صحرائی پرندگان ایران. تهران: ذهن‌آویز.
- Audubon, J.James. (1838). American Flamingo. Teaching Activities. Board of Trustees, National Gallery of Art, Washington, D.C.
- Baptista, L., P. Trail, H. Horblit. (1992). Family Columbidae (Pigeons and Doves). 60-243 in J del Hoyo, A Elliott, J Sargatal, eds. Handbook of the Birds of the World, Vol. 4. Barcelona: Lynx Edicions.
- Derek A. Scott, Ali. Adhami. (2006). An Updated Checklist of the Birds of Iran.West & Central Asian Ornithological Journal (Podoces). Vol. 1, Num. 1 & 2. 1-16.
- Dyke, G., B. Gulas, T. Crowe, (2003). Suprageneric relationships of galliform birds (Aves, Galliformes): a cladistics analysis of morphological characters. Zoological Journal of the Linnean Society. 227-244.
- Godfrey, W. Earl, (1986). The Birds of Canada (Revised ed). National Museum of Natural Sciences. 179.
- Higgins, P.J. & Davies, S.J.J.F. (editors), (1996). Handbook of Australian, New Zealand &​ Antarctic birds. Volume 3, Snipe to pigeons, Melbourne: Oxford University Press.
- Higgins, P.J.; Peter, J.M. & Steele, W.K. (editors), (2001). Handbook of Australian, New Zealand & Antarctic Birds. Volume 5, Tyrant-flycatchers to chats. Melbourne: Oxford University Press. 51-55, 457-462, 1191-1207.
- Perrins, C, Forshaw, Joseph, ed, (1991). Encyclopedia of Animals: Birds. London: Mercyhurst Press.
- Wilkinson, C .(1973). Nishapur: Pottery of the Early Islamic Period, New York: The Metropolitan Museum of Art.
-URL 1: www.iranbirds.com