انتساب پیکرنگاره شجیع‌الملک به استاد کمال‌الملک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه نقاشی دانشکده هنر دانشگاه نیشابور

چکیده

شناسایی هویت طراحِ مرقعی سیاه‌قلم و تاریخ‌دار از پیکره شجیع‌الملک، فرمانده نظامی شرق ایران در دوره قاجار، موضوع اصلی این پژوهش است. شواهد موجود، نشان از هنرمندی طراز اول دارد که با شخصیت کاری و اسلوب استاد کمال‌الملک هماهنگ است. این پژوهش قصد دارد ضمن معرفی اثر و ویژگی‌هایش، به شناسایی هنرمندی بپردازد که می‌توانسته این اثر را خلق نماید. کنکاش در کیفیت آثار و زندگی کمال‌الملک، داده‌هایی را در اختیار می‌گذارد که احتمال انتساب این مرقع را به کمال‌الملک بیشتر می‌سازد. مسائلی همچون: تطبیق تاریخ فعالیت هنری کمال‌الملک با زمان خلق اثر، امکان قبول و انجام این سفارش از سوی وی، تطبیق دستخط اثر با امضای کمال‌الملک، کاربست شیوه سیاه‌قلم، بررسی وجوه تشابه و تفارق با دیگر آثار کمال‌الملک و گمانه‌زنی در انتساب اثر به دیگر استادان هم‌‌طراز و هم عصر کمال‌الملک از جمله مواردی هستند که در این پژوهش، به آن‌ها پرداخته شده است. کمال‌الملک در اجرا، شیوه‌ای منحصر به فرد داشته است که علاوه بر رعایت دقیق عینیت‌پردازی نوعی ابهام و محوآلودگی در آثارش وجود دارد که این امر موجب انتقال حس زنده و عمیق در چهره شده است. روش تحقیق تحلیلی-تطبیقی و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی است. در نتیجه، این تحقیق با بررسی ابعاد مختلف، اثر مذکور را به استاد کمال‌الملک منتسب دانسته است.

کلیدواژه‌ها


آشتیانی، اسماعیل (1342)، شرح حال و تاریخ حیات کمال‌الملک، هنر و مردم 7، صص 8-19.
ادیب برومند، عبد‌العلی (1392)، نگارستان ادیب، اصفهان، گلدسته.
اسکندری، ایرج (1362)، کمال‌الملک و تحولات نقاشی معاصر ایران، قاموس 3، صص 103-114.
باقرزاده، حمید (1377)، کمال‌الملک هنرمند همیشه زنده، تهران، اشکان.
پاکباز، رویین (1386)، دایره‌المعارف هنر، تهران، فرهنگ معاصر.
جلالی، غلامرضا (1377)، تقویم تاریخ خراسان از مشروطه تا انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
حسینی، سید مجتبی (1391)، یاد باد آن روزگاران، تهران، یساولی.
دهباشی، علی (1368)، نامه‌های کمال‌الملک، تهران، به ‌نگار.
زارع‌دار، محمدمهدی (1395)، جلوه جام، کرج، رواق هنر.
زارع‌دار، محمد‌مهدی (1393)، مرقع قاجار، کرج، رواق هنر.
سرمدی، عباس (1379)، دانشنامه هنرمندان ایران و جهان اسلام، تهران، هیرمند.
سمسار، محمدحسن (1396)، کمال‌الملک، تهران، اوقاف و امور خیریه.
سهیلی خوانساری، احمد (1368)، کمال هنر، تهران، سروش.
شیرویی، کیوان (1380)، نگارگری استاد کمال‌الملک، پیام بهارستان 5، مرداد و شهریور، صص12و13.
عابدینی، خسرو (1377)، مکتب کمال‌الملک (واقع‌گرایی)، چیستا، 156، اسفند، صص 592-603.
غنی،  قاسم (1329)، کمال‌الملک، یغما 31، آذر، صص 362-365.
کاشیان، حسین (1364)، مکتب کمال‌الملک، تهران، آبگینه.
کحال‌زاده، ابوالقاسم (1353)، کمال‌الملک در نیشابور، گوهر 18، شهریور، صص 543-550.
کلنیی، بلا و  سانتو، ایوان (1392)، هنر ایران عصر قاجار در مجموعه‌های مجارستان، ترجمه طاهر رضازاده، تهران، متن.
مراثی، محسن (1379)، نقاشان بزرگ و عکاسی، تهران، دانشگاه شاهد.
هاشمی زرج‌آباد، حسن (1393)، نگارگری ایران در دوره قاجار، مشهد، جهاد دانشگاهی مشهد.
یغمایی، صهبا (1349)، عریضه کمال‌الملک، یغما 263، مرداد، صص 286-290.
 
URL 1: www.mahjan.ir.
- وب‌سایت ماه‌جان، سایت آقای حمیدرضا خزاعی، بخش شجره نسب، بخش شجره نامه، بخش اولاد علی‌نقی‌خان میرپنج.
 
- وب‌سایت مرکز دایره‌المعارف انسان‌شناسی، موزه نسخ خطی و آثار فرهنگی هنری دکتر محمدصادق محفوظی، بخش مجموعه‌ها، بخش نقاشی و نگارگری، مصورالملک، آبان 1397.
- آرشیو تصاویر آقای محمد‌کریم قرایی (تاریخ بهره برداری: 1397).
- آرشیو تصاویر آقای دکتر عبدالرضا شجیعی، فرزند امین‌خان (تاریخ بهره برداری: 1397).