* ارزیابی شیوه‌های عمل‌آوری متفاوت رنگدانه شنگرف در رسالات کتاب‌آرایی قرون 10 و 11 هجری قمری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مرمت اشیاء، دانشکده حفاظت و مرمت ، دانشگاه هنر

2 دانشگاه هنر، تهران، تهران

3 گروه دوباره تولید رنگ و کنترل رنگ، پژوهشکده فیزیک رنگ، پژوهشگاه رنگ، تهران، ایران

چکیده

     شنگرف، در نگارگری ایران از دیرباز رنگی پرکاربرد، با کیفیت و ماندگاری بالا بوده است. در مورد روش تهیه و آماده‌سازی این رنگ در رسالات کتاب‌آرایی مطالب مهمی ذکر شده اما از لحاظ عملی این روش‌ها کمتر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. هدف از این پژوهش بررسی کیفیت بصری رنگ حاصل از رنگدانه شنگرف آماده‌سازی شده براساس متون رسالات قرون 10 و 11هجری قمری است، با این پرسش اصلی که براساس معیارهای استاندارد، رنگ­های حاصل از روش­های متفاوت آماده­سازی، چه تفاوت­هایی دارند؟ در این پژوهش روش‌های آماده‌سازی این رنگدانه در پنج رساله کتاب‌آرایی شاخص متعلق به قرون مذکور، براساس روش­های توصیفی – تحلیلی و آزمایشگاهی با استناد به منابع کتابخانه‌ای و بازتولید عملی رنگدانه، بررسی شده است. نتایج بررسی رسالات کتاب‌آرایی حاکی از تفاوت آماده­سازی شنگرف در مرحله اسیدشویی با دو اسید آلی (آب لیمو ترش و آب‌انار ترش) است. جهت بررسی تفاوت ته‌رنگ‌ نمونه­های بازتولید شده، نیاز به سیستم شبیه­ساز بینایی انسان در شرایط استاندارد بود. این امر با استفاده از آنالیز اسپکتروفتومتر انعکاسی در سیستم استاندارد فضارنگ CIEXYZ، CIELAB و CIELCH انجام شد. نتایج حاصل نشان‌دهنده بازسازی فام قرمز با ته‌رنگ‌های متفاوت شامل تنالیته قرمز شفاف، ته­رنگ نارنجی و ته­رنگ صورتی برای نمونه‌های مختلف شنگرف‌ تولید شده با مواد اسیدشویی متفاوت است.

کلیدواژه‌ها


امیر شاهی، سیدحسین و آگهیان، فرناز (1386)، فیزیک رنگ محاسباتی، ارکان دانش، اصفهان. بهادری، رویا و بحرالعلومی، فرانک (1396)، شناسایی رنگینه‌ها و رنگ‌دانه‌های به کار رفته در تزئینات و مرکب نسخ خطی قرآنی دوره صفوی، گنجینه اسناد، شماره 105، صص 104-125.
پورتر، ایو (1392)، آداب و فنون نقاشی و کتاب‌آرایی، ترجمه ز. رجبی، فرهنگستان هنر، تهران. جعفری، راضیه (1393 الف)، سفیدی: تعاریف، مفاهیم و اندیس‌ها، نشریه علمی ترویجی مطالعات در دنیای رنگ، شماره 2، جلد 4، صص 56-49.
جعفری، راضیه (1393 ب)، مروری بر مطالعات انجام شده در خصوص سیاهی، نشریه علمی ترویجی مطالعات در دنیای رنگ، شماره 4، جلد 4، صص 21-32.
جعفری، راضیه و قرنجیگ، کمال‌الدین (1397)، مطالعه مشخصه‌های رنگی الیاف طبیعی رنگرزی شده با مواد رنگزای طبیعی، نشریه علمی ترویجی مطالعات در دنیای رنگ، شماره1، جلد8، صص 63-74.
صبحی، سیما؛ عزیزی، محمدحسین؛ برزگر، محسن و تسلیمی، اقدس (1389)، مقایسه اثر اسید فرولیک و اسید تانیک بر پایداری رنگ و ویژگی‌های ارگانولپتیکی آب انار در زمان‌های مختلف نگهداری در دمای c5°، فصلنامه علوم و صنایع غذایی، شماره4. دوره 7، صص 73-83.
قلیچ‌خانی، حمیدرضا (1373)، رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته، چاپخانه انتشارات علمی و فرهنگی، تهران. کن‌بای، شیلا (1376)، ابزار و مصالح نگارگر ایرانی، ترجمه م. حسینی، هنر، شماره 34، صص 94-107.
مایل هروی، نجیب (1372)، کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، آستان قدس رضوی، مشهد. مرادیان، سیامک (1374)، اصول علم و تکنولوژی رنگ، مرکز نشر دانشگاه امیرکبیر، تهران.
منشی قمی، قاضی احمد (1366)، گلستان هنر، تصحیح ا. سهیلی خوانساری، کتابخانه منوچهری، تهران. میرزایی‌مهر، علی اصغر (1391)، مقایسه تطبیقی گلستان هنر با مناقب هنروران، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، شماره 49، صص 45-55.
Barkeshli, Mandana (2003), Historical and Scientific Analysis on Sizing Materials Used in Iranian Manuscripts and Miniature Paintings, The Book and Paper Group Annual, vol. 22, No. 9, pp.9-16.
Jafari, R. & Ameri, F (2018), Effect of orange peel attribute of automotive finishes on their blackness perception, Journal of Coatings Technology and Research, vol. 15, Issue 5, pp. 1003-1011.
Jafari, R. & Amirshahi, S.H (2007), A Comparison of the CIE and Uchida Whiteness Formulae as Predictor of Average Visual Whiteness Evaluation of Textiles, Textile Research Journal, vol. 77, No. 10, pp. 756-763.
Jafari, R. & Amirshahi, S.H (2008), Variation in the decisions of observers regarding the ordering of white samples, Coloration Technology, vol. 124, No. 2, pp. 127-131.
Jafari, R.; Amirshahi, S.H. & Hosseini Ravandi, S.A (2016), Colorimetric analysis of black coated fabrics, Journal of Coatings Technology and Research, vol. 13, Issue 5, pp. 871-882.
Muralha, V.; Burgio, L. & Clark, R (2012). Raman spectroscopy analysis of pigments on 16-17th Persian manuscripts, Spectrochimica Acta, vol. 92, No. 1, pp. 21-28.
Patnaik, P. (2002), Handbook of Inorganic Chemicals, McGraw-Hill, New York.
Purinton, N. & Waiters, M. (1991), A Study of The Materials Used by Medieval Persian Painters, Journal of the American Institute for Conservation, vol. 30, No.2, pp. 125-144.
Tanevska, V. & Nastova, I. (2014), Spectroscopic analysis of pigments and inks in manuscripts: II. Islamic illuminated manuscripts, Vibrational Spectroscopy, vol. 73, No. 3, pp. 129-139.
Roy, Ashok (2012), Artists' Pigments: A Hand Book of Their History and Characteristics, National Gallery of Art, vol. 2, Washington.
http://www.color-theory-phenomena.nl/04.00.html. March, 2020.
https://www.researchgate.net/figure/part-A-CIE-1931-color-space-chromaticity-diagrampart-B-global-emission-generated-from_fig3_273214486. March, 2020.
http://manajemensplendidus.blogspot.com/2017/03/teknologi-pakan-formulasi-untuk.html. March, 2020. https://www.semanticscholar.org/paper/Combination-of-Depth-and-Texture-Descriptors-for-Nanni-Lumini/a88671b2bb65d41eba5a3bd1a00a47a4e41cc7fe. March, 2020.