بازنمایی دلدادگان شرقی در تصویرسازی‌های رباعیات خیام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده هنر و معماری- دانشگاه خوارزمی

چکیده

سنت تصویرگری رباعیات خیام در زبان فارسی برخلاف شاهنامه و خمسه  نظامی برخاسته از سنت نگارگری ایرانی نیست، بلکه بیشتر باید آنرا پدیده‌ای خارجی دانست. پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی است و گردآوری اطلاعات آن به روش کتابخانه‌ای و به شیوه اسنادی- تاریخی صورت گرفته است و به بررسی بیش از 20 نسخه‌ انگلیسی مصور رباعیات خیام و چند نسخه فارسی می‌پردازد. پرسش اصلی این مقاله اینست که چه رابطه‌ای میان نقش معروف لیلی مجنون و رباعیات خیام وجود دارد؟ آیا این نقش برگرفته از سنت‌ بازنمایی دلدادگان در نگارگری ایرانی است؟ بازنمایی دلدادگان یا عشاق یکی از مهمترین ایده‌های بصری شده رباعیات است، که بخشی از این ادراک نتیجه ترجمه بینازبانی و بین‌نشانه‌ای است. مقاله بر اساس نظریه بازنمایی استوارت هال، مطالعه در بافت گفتمانی اشعار و در نظر گرفتن شرایط اجتماعی و فرهنگی اروپای قرن نوزدهم به این فرضیه پاسخ می‌دهد که تصویرسازی دلدادگان در رباعیات و برجسته کردن عناصر اروتیک در این بازنمایی‌ها ادامه تفکر شرق‌انگارانه غربی‌ها از شرق هزار و یک شبی است و بازنمای ذهنیت غربیان از مفهوم عشق و دلدادگی با توجه به چارچوب‌های اخلاقی و عرفی  آنان است که با مفهوم دلدادگی در جامعه ایرانی متفاوت است.

کلیدواژه‌ها


امین رضوی، مهدی (1385)، صهبای خرد، ترجمه مجدالدین کیوانی، نشر سخن، تهران.
دشتی، علی (1377)، دمی با خیام، انتشارات اساطیر، چاپ دوم، تهران.
زاهدی، صابر و جاذب، محسن، (1393)، ترجمه بین نشانه ای و تحریف فرهنگی: بررسی موردی تصویرگری در ترجمه رباعیات خیام ، فصلنامه پژوهش های زبان شناسی، سال ششم، شماره اول، صص 61-47.
شایگان، داریوش( 1387)، خیام، شاعر لحظه‌های برق آسای حضور، ترجمه نازی عظیما، فصلنامه بخارا، شماره66، صص 45-0 3.
دل زنده، سیامک( 1396)، تحولات تصویری هنر ایران، نشر نظر، چاپ دوم، تهران. عضدی نیا، افسانه(1396)، معرفی مهمترین تصویرسازی های رباعیات خیام در غرب، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنرهای تجسمی و موسیقی، موسسه آموزش عالی فردوس.
عثمان اوف، محمد نوری(1353)، درباره روش تصویرسازی شاعرانه عمرخیام، فروردین، مجله گوهر، شماره 13، صص 39-32.
عمرانی چرمگی، مرتضی(1387 )، نام‌های شاعرانه معشوق در اشعار خاقانی، نظامی و سعدی.
فصلنامه علمی – پژوهشی کاوش نامه، سال نهم ، شماره 17. صص 320-293.
معروفی، عباس (1391) ، این سوی و آن سوی متن، انتشارات گردون، چاپ دوم، لندن.
میناکار، میلاد و چیت سازیان، امیر حسین (1396)، واکاوی تطبیقی تصویرگری های رباعیات منسوب به حکیم خیام، چاپ شده در فصلنامه نظریه و انواع ادبی، سال دوم، شماره 5، صص 142-121.
هال، استوارت (1391) ، معنا، فرهنگ و زندگی اجتماعی، ترجمه احمد گل محمدی ، نشر نی، تهران. هدایت، صادق( 1353)،ترانه‌های خیام، انتشارات امیرکبیر(پرستو). چاپ ششم ، تهران.
نجم آبادی، افسانه، (1397)، زنان سیبیلو و مردان بی ریش(نگرانی های جنسیتی در مدرنیته ایرانی) ترجمه ایمان واقفی و آتنا کامل ، نشر تیسا، چاپ چهارم، تهران.
نسخه چهار زبانه رباعیات خیام،( بی تا)، با نقاشی‌های محمد تجویدی، تهران: انتشارات امیرکبیر. چاپ سوم، تهران.
Kress, Gunter & Van Leeuwen ,Theo (2006) Reading Image, Rouledge, New York.
Kress, G., Van Leeuwen, Theo( 1996). Reading Images: The Grammar of Visual Design, Routledge, London.
Mason, William & Martin ,Sandra, 2007 ,The Art of Omar Khayyam: Illustrating FitzGerald's Rubaiyat, I.B. Tauris, London. http://www.bobforrestweb.co.uk/Home_Page.php { تاریخ بازیابی 10/ 4/1397}. http://www.reorientmag.com/2016/09/wine-in-iran.