خوانش روابط بیش‌متنی در قالی ایلام با تکیه ‌بر آرا ژرار ژنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی دانشگاه هنر تهران

2 استادیار دانشکده هنر و علوم انسانی دانشگاه شهرکرد

چکیده

قالی ایلام به‌مثابه یکی از آثار هنری ایران ‌که تاکنون آن‌گونه که باید بدان پرداخته نشده، مجموعه‌ی متکثری از متون هنری را شامل می‌شود که معنای آن را شکل می‌دهند. به همین جهت درک معنای پنهان آن بر اساس مجموعه‌ی پیش‌متن‌های تشکیل‌دهنده‌ی آن و روابط آن‌ها با متن نهایی میسر می‌شود. در مواجهه با یک اثر هنری این‌چنین، مطالعه‌ی چگونگی شکل‌گیری معنا در آن از طریق درک معنا و تغییر و تحول متن‌های پیشینِ شکل‌دهنده به آن میسر است، یکی از روش‌هایی که چنین فهمی را به همین ترتیب میسر می‌کند، روش‌ نقد بیش‌متنی مطرح‌شده توسط ژرار ژنت است. داده‌های موردنیاز برای این پژوهش از طریق مشاهده‌ تصویر و تجزیه آن به اجزا تشکیل‌دهنده‌اش و اطلاعات موردنیاز برای تحلیل آن از طریق مطالعات کتابخانه‌ای فراهم آمد و درنهایت مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که در طراحی این قالی‌ها، هنرمند ایلامی آگاهانه یا ناآگاهانه تحت تأثیر دستاوردهای فرهنگی مکان-زمان زیستش، با ترکیب متونی از نظام‌های فرهنگی ایران باستان و اسلامی به انحا گوناگون، متنی را خلق کرده که هم در راستای هدف طراحی‌اش یعنی تبلیغ معنای پنهان اثر، موفق بوده و هم پیونددهنده‌ دو نظام فرهنگی ایرانی و اسلامی است.

کلیدواژه‌ها


-------(1366)، گزیده‌های زادسپرم، ترجمه محمدتقی راشد محصل، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
-------، بی تا، یشت ها، جلد اول، ترجمه ابراهیم پورداود، از سلسله انتشارات انجمن زرتشتیان ایرانی بممئی و ایران لیگ.
ابن بلخی(1374)، فارسنامه ی ابن بلخی، بنیاد فارس شناسی، شیراز.
اسکندری، مجتبی(1393)، صنایع‌دستی ایلام، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ایلام، چاپ اول، ایلام.
آکرمن، فیلیس(1387)، مباحثی چند در نگاره پردازی آغازین، ترجمه پرویز مرزبان، درسیری در هنر ایران از دوران پیش‌ازتاریخ تا امروز، زیر نظر آرتور اپهام پوپ و فیلیس آکرمن، ویرایش زیر نظر سیروس پرهام، جلد 2، انتشارات علمی فرهنگی، تهران.
انصاریان، حسین، بی تا، تفسیر حکیم، جلد 1، دار العرفان، قم.
اوشیدری، جهانگیر(1378)، دانشنامه مزدیسنا: واژه‌نامه توضیحی آیین زرتشت، ویراستاران: محمدتقی شمس لنگرودی، فریدون فاطمی، نشر مرکز، تهران.
برقبانی، زهرا(1383)، بررسی ادیان ایران باستان؛ با تأکید ویژه‌بر آئین میترائیسم، تاریخ‌پژوهی، شماره 18، بهار، صص 136-150. 
بهار، مهرداد(1375)، از اسطوره تا تاریخ،  نشر حقیقت، تهران.
بهرام بن پژدو(1338)، زراتشت نامه، ترجمه فردریک رزنبرگ، بی‌جا.
پاکباز، روئین(1378)، دائره‌المعارف هنر، انتشارات فرهنگ معاصر، تهران.
پرهام، سیروس(1371)، دستبافته های عشایری و روستایی فارس، با همکاری سیاوش آزادی، جلد 2، انتشارات امیرکبیر، تهران.
پورداود، ابراهیم(1386)، فرهنگ ایران باستان، اساطیر، تهران.
پیرنیا، محمدکریم(1387)، معماری ایرانی، نشر سروش دانش، تهران.
ژوله، تورج(1381)،پژوهشی در فرش ایران،انتشارات یساولی، تهران.
سجادی، جعفر(1373)، فرهنگ معارف اسلامی، جلد 2، کومش، تهران.
سجادی، علی(1375)، سیر تحول محراب از آغاز تا حمله مغول، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
عوض‌پور، بهروز، محمدی خبازان، سهند، محمدی خبازان، ساینا(1396)، اسطوره، معماری، شهرسازی، کتاب‌آرایی ایرانی، تهران.
فلاح‌فر، سعید(1388)، فرهنگ واژه‌های معماری سنتی ایران: کاوش پرداز، تهران.
کربن، هانری(1395)، ارض ملکوت، ترجمه انشالله رحمتی، سوفیا، تهران.
کومون، فرانتز(1386)، دین مهری، ترجمه احمد آجودانی، نشر ثالث، تهران.
کوهزادی، نازنین(1389)، تقدس نقش سرو در هنر ایران، دو فصلنامه‌ی علمی-پژوهشی هنرهای تجسمی نقش‌مایه، سال سوم، بهار و تابستان، شماره 5،صص 7-16.
لک پور، سیمین(1389)، کاوش‌ها و پژوهش‌های باستان‌شناسی دره شهر (سیمره)، پازینه، تهران.
مجدزاده، لیلا(1382)، بررسی مفهوم نمادها در تخت جمشید به منظور بهره‌گیری بهتر از آن‌ها در صنایع‌دستی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
محمدی خبازان، سهند(1397)، اسطوره‌شناسی طبیعی نقش‌مایه نیلوفر در مجموعه مقالات تذهیب "کنگره نقش"، به کوشش حسن محمدی، کتاب‌آرایی ایرانی، تهران.
مرکلباخ، راینهولد(1394)، میترا آیین و تاریخ، ترجمه توفیق گلی زاده و ملیحه کرباسیان، اختران، تهران.
مقدم، محمد(1388)، جستاری درباره‌ی مهر و ناهید، چاپ سوم، انتشارات هیرمند، تهران.
نامور مطلق، بهمن(1386)، ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها، پژوهش‌نامه علوم انسانی، شماره 56، زمستان، صص 83-98.
نامور مطلق، بهمن(1391)، گونه شناسی بیش متنی، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، سال 9، شماره 38، زمستان، صص 139-152.
یساولی، جواد(1389)، قالی و قالیچه‌های ایران، فرهنگ‌سرا، جلد اول، چاپ سوم، تهران.
Boucharlat, Rémy(1999), Temples du Feu Sassanides, Dossiers d’Archéologie, no. 243, pp. 68-71.
Genette, Gérard(1997), Palimpsestes. la Littérature au Second Degré. Paris: Seuil.
Piégay-Gros,  Nathalie(2002), Introduction à L'intertextualité, Paris: Nathan.
Vermaseren, Maarten Jozef(1963), Mithras, the Secret God, London: Chatto & Windus.
  :[الف] https://gnosticwarrior.com/red-cap-of-liberty.html
  :[ب] http://www.languedoc-france.info/06141204_libertycap.htm
  :[ج] https://www.roger-pearse.com/weblog/tag/mithras/
:[د]   https://commons.wikimedia.org/wiki/File:CrosbyGarretHelmetatSale.jpg
:[ه]   https://philosophy-of-megaten.fandom.com/wiki/Mithraic_mysteries