عنوان و نقاشی ایرانی؛ خوانش آیکونوگرافیک تک‌نگاره دو دلداده و پیرزن مشاطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشکده مطالعات خارجی، دانشگاه نرمال هونان

چکیده

باتکیه بر اهمیت عنوان در درک مخاطب از یک اثر هنری و با در نظرگرفتن فرهنگ غالب شفاهی در ایران، اعتبارسنجی عناوینِ انتسابی به آثار هنری ایرانی که پیش از آغاز به ثبتِ رسمی این آثار خلق‌شده‌اند، حائز اهمیت است. هدف از این پژوهش بررسی اعتبار عناوینی است که سال‌ها پس از خلق اثر و در زمینه‌ای غیر از زمینه تولید آن به اثر مورد نظر منسوب شده‌است. تمرکز مقاله حاضر بر تطابق عنوانِ انتسابی دو دلداده و پیرزن مشاطه به تک‌نگاره‌ای از صنیع‌الملک (۱۸۱۳-۱۸۶۷ م./۱۲۸۴-۱۲۲۸‌ه.ق.) با مضمون حاصل از متن ‌تصویری تک‌نگاره می‌باشد. از این‌رو، با تکیه بر رویکرد آیکونوگرافی (= ‌شمایل‌نگاری)، به تشخیص پیکره‌های تصویر‌شده در این تک‌نگاره پرداخته‌می‌شود. نتیجه آن‌که با شناسایی قراردادهای تصویری به‌کاررفته، محدودة تفسیر این تک‌نگاره از رابطه تعریف‌ شده مشاطه‌، ‌عروس‌ و ‌داماد، که به‌واسطه عنوانِ انتسابی به آن قابل درک است، به رابطه دایه‌، ‌دخترخوانده‌ و دلداده تغییر‌‌می‌یابد. بنابراین در این مقاله ابتدا به اعتبارسنجی عنوان انتساب شده به این تک‌نگاره، با تکیه بر جایگاه زن سال‌خورده، پرداخته‌می‌شود. سپس نقش و جایگاه پیکره‌های ترسیم شده در آن مورد شناسایی و بازتعریف قرار خواهد‌گرفت. این پژوهش‌ با استفاده از روش تحلیل بنیادی‌ـ‌‌نظری، و از نظر ماهیت و روش به‌صورت تاریخی، توصیفی‌ـ‌‌تحلیلی بررسی می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


آتابای، بدری (۱۳۵۵)، فهرست دیوان‌های خطی کتابخانه سلطنتی و کتاب هزار و یک شب، جلد دوم، چاپخانه دیبا، تهران.
اعتضادالسلطنه، علیقلی میرزا (۱۳۷۰)، اکسیرالتواریخ (تاریخ قاجاریه از آغاز تا سال ۱۲۵۹ق)، نشر ویسمن، تهران.
بیغمی، محمدبن احمد (۱۳۸۱)، فیروزشاه‌نامه (داراب‌نامه)، تصحیح ذبیح‌الله صفا، انتشارات علمی فرهنگی، تهران.
تسوجی‌تبریزی، عبدالطیف (۱۳۹۰)، هزار و یک شب، جلد دوم، انتشارات هرمس، تهران.
تشکری، منوچهر، و قدرت قاسمی پور و زهرا محمد‌حسنی‌صغیری (۱۳۹۶)، شخصیت دایه و دلاله در داستان‌های شفاهی و رسمی، دو ماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه، شماره ۱۶، صص۱۰۹-۱۳۶.
جامع‌الحکایات (۱۳۹۰)، به کوشش محمد جعفری‌قنواتی و پگاه خدیش، انتشارات مازیار، تهران.
حافظ (۱۳۸۹) دیوان حافظ، نسخه قاسم غنی و محمد قزوینی، فراگفت، تهران.
خیام (۱۳۵۴) رباعیات خیام، تصحیح محمدعلی فروغی، انتشارات امیرکبیر، تهران.
ذوالفقاری، حسن (۱۳۹۴). یکصد منظومه عاشقانه فارسی، نشر چرخ، تهران.
راثی‌تهرانی، طاهره، و سعید رضایی‌شریف‌ابادی و حسن کیانی‌خوزستانی (۱۳۹۳)، استانداردهای قراداده‌ای اشیای موزه‌ای و ارائه مهم‌ترین عناصر فراداده‌ای موزه‌ای از نظر متخصصان موزه در ایران، فصلنامه گنجینه اسناد، شماره ۴، صص ۱۰۴-۱۲۴.
زکاء، یحی (۱۳۸۲)، زندگی و آثار استاد صنیع الملک، ویرایش و تدوین سیروس پرهام، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
سودآور، ابوالعلاء (۱۳۸۰)، هنر دربارهای ایرانی، ترجمه ناهید محمد‌شمیرانی، نشرکارنگ، تهران.
شهری‌باف، جعفر (۱۳۶۹)، تاریخ اجتماعی ایران در قرن سیزدهم، جلد ششم، موسسه خدمات فرهنگی رسا، تهران.
عبدالباقی، نفیسه‌سادات، و نسرین مرجانی (۱۳۹۶)، هزارویک‌شب در هزارویک‌نقش: آخرین گفتگوی شهرزاد و صنیع‌الملک در کاخ‌گلستان، موزه‌کاخ‌گلستان، تهران.
نظامی گنجوی (۱۳۶۸)، شرفنامه، تصحیح بهروز ثروتیان، اتشارات توس، تهران.
یارشاطر، احسان (۱۳۸۲)، پوشاک در ایران زمین، انتشارات امیرکبیر، تهران.
Alpers, Svetlana (2006), Interpretation without Representation, or, The Viewing of Las Meninas, in Images: A reader, ed. Sunil Manghani, SAGE Publication, London.
Bell, Clive (1920), Art, Frederick Stokes, London.
Bubic, Andreja, and Ana Susac and Marijan Palmovic (2016), Observing Individuals Viewing Art: The Effects of Titles on Viewers’ Eye-Movement Profile, Empirical Studies of the Art, pp.1-20.
Carey, Moya (2017), Persian Art: Collecting Arts of Iran for the V&A, V&A Publishing, London.
Diba, Layla S., and Maryam Ekhtiyar, eds. (1999), Royal Persian Paintings: The Qajar Epoch 1785-1925, I.B. Tauris, New York.
Eco, Umberto (1980), Two Problems in Textual Interpretation, Poetics Today, No.2, pp. 145-161.
Eco, Umberto (1981), The Theory of Signs and the Role of Reader, The Bulletin of the Midwest Language Association, No.14, pp. 35-45.
Etemadi, Elham (2011), An Iconological Analysis of the Two Young Lovers and a Coiffeuse, in New Perspective in Iconology: Visual Studies and Anthropology, ed. Barbara Baert, and Ann-Sophie Lehmann and Janke Van den Akkerveken, pp. 61-80, ASP, Brusseles.
Fisher, John (1984), Entitling, Critical Inquiry, Vol. 11, No. 2, pp.286-298.
Franklin, Margery B., and Robert C. Becklen and Charlotte L. Doyle (1993), The Influence of Titles on How Paintings Are seen, Leonardo, Vol. 26, No. 2, pp. 103-108.
Frey, Roger (1925), Vision and Design, Chatton & Windus, London
Gombrich, Ernst H. (2000), Art and Illusion: A Study in the Psychology of Pictorial Representation, Princetone University Press, Priencetone.
Levinson, Jerrold (1985), Titles, Journal of Aesthetics and Art Criticism, Vol. 44, No. 11, pp.29-39.
Lister, Martin, and Liz Wells (2004), Seeing Beyond Belief: Cultural Studies as an Approach to Analyzing the Visual, in Handbook of Visual Analysis, ed. Theo Van Leeuwen and Carey Jwitt, pp. 61-92, SAGE Publications, London.
Milani, Farzaneh (1999), The Mediatory Guile of Nanny in Perrsian Romance, Iraninan Studies, Vol. 32, No. 2, pp. 181-201.
Panofsky, Erwin (1995), Meaning in the Visual Arts, Doubledy and Co., New York.
Surieu, Robert (1967), Sarv-e Naz: An Essay on Love aand the Representation of Erotic Themes in Ancient Iran, Translated by James Hogarth, Nagel, Geneva.
Van Leeuwen, Theo (2004), Semitics and Iconography, in Handbook of Visual Analysis, ed. Theo Van Leeuwen and Carey Jwitt, pp. 102-103, SAGE Publications, London.  
Vogelsang-Eastwood, G.M and Freydoun Barjesteh (2002), An Introduction to Qajar Era Dress, Barjesterh van Waalwijk van Door & Co’s, Rotterdam.